Anticiperende rouw

Een van de meest indrukwekkende anekdotes die ik me herinner uit mijn opleiding ging over een verloren gewaande Amerikaanse soldaat, die na maanden zwerven door de jungle van Vietnam ineens weer opdook. Hij ging terug naar het dorp in de zuidelijke staat waar hij vandaan kwam, in de hoop en de verwachting dat hij het gewone leven daar weer op zou kunnen pakken, samen met zijn jonge vrouw. Nog maar een paar weken voor zijn uitzending naar Vietnam was hij met haar getrouwd. Ze hadden zich toen voorgenomen een gezin te stichten, zodra hij terug was. Dat had veel langer geduurd dan gepland, maar hij was het nooit vergeten.

Nieuwe liefde Bij thuiskomst was zijn vrouw natuurlijk blij dat hij toch nog in leven was. Zij, en iedereen in haar omgeving, was er vanuit gegaan dat hij waarschijnlijk was omgekomen. En dat zij dus een jonge weduwe was geworden. Dat had haar wel wat tijd gekost, daar aan wennen. Maar sinds enkele weken was er voorzichtig een nieuwe liefde in haar leven verschenen, een oude bekende van de middelbare school. En nu stond ineens haar dood gewaande echtgenoot weer voor haar… De mensen in haar omgeving waren verbaasd dat ze niet alleen maar heel blij was. Maar tegenstrijdige gevoelens streden om voorrang in haar hele lijf…

In de opleiding tot psychiater leerde ik de vakterm die bij deze anekdote hoort: ‘anticiperende rouw’. Hoewel de partner in kwestie nog in leven was, had het rouwproces in het leven van zijn dierbaren al wel een aanvang genomen. Los van hun hoop dat hij nog ‘gewoon’ in leven zou blijken te zijn, waren ze al wel begonnen afscheid van hem te nemen. Vooral in hun hoofd. Dit psychologische proces wordt aangeduid als ‘anticiperende rouw’.

Dementie Al tijdens iemands leven moet afscheid worden genomen van de gezonde eigenschappen of kenmerken die iemand had, maar die onomkeerbaar verdwenen zijn. Het komt veel meer voor dan we ons realiseren. Denk bijvoorbeeld aan chronisch zieke mensen die hulpbehoevend worden en nooit meer de rol van gelijkwaardige partner kunnen vervullen. Door uiteenlopende handicaps verandert het leven van een zieke, maar ook dat van de mensen er direct omheen. Een veel voorkomend voorbeeld is dementie: iemand verliest bij deze ziekte onder meer het geheugen, maar de mensen in zijn/haar omgeving verliezen vooral een gezond persoon. De impact daarvan is vaak niet duidelijk zichtbaar of voelbaar, maar daarom niet minder. Het is ook een taboe, omdat er al snel wordt gedacht dat je klaagt als je te kennen geeft dat je iemands gezonde kanten mist.

Juist in een tijd waarin we steeds meer levens weten te behouden wordt duidelijk dat daar soms een hoge prijs voor moet worden betaald door het verlies dat daarbij evengoed optreedt. Men gaat misschien minder snel dood heden ten dage, maar het leven wordt in toenemende mate gekenmerkt door onherstelbaar verlies tijdens dat steeds langere leven. Om te beginnen bij de persoon in kwestie natuurlijk, maar laten we de omgeving ook vooral niet vergeten. ‘Anticiperende rouw’ is geen ziekte, maar wel van grote invloed op onze levens.