Analyses van Pieter Omtzigt staan als een huis maar zullen onder Rutte IV geen gehoor vinden

De eenmansfractie Groep Omtzigt is voor fijnproevers van goede analyses van complexe maatschappelijke en staatsrechtelijke problemen een weldaad om te volgen. Dat geldt ook voor mij. Aangezien hij een ervaren politicus en econometrist is, kun je aan hem ook wel doorwrochte goede analyses van complexe problemen toevertrouwen.

Recent las ik zijn opiniestuk over een door hem in te dienen initiatiefwetsontwerp Kaderwet Inspecties waarin hij geregeld wil zien dat alle toezichthouders en inspecties die misstanden moeten detecteren en melden, volledig onafhankelijk van ministeries hun werk moeten kunnen doen. Om beïnvloeding van departementen te kunnen voorkomen in de toekomst. Tot nu toe zijn inspecties en toezichthouders niet onafhankelijk en staan zij formeel onder een ministerie.

Talloze voorbeelden zijn door Omtzigt genoemd om die beïnvloeding van en door ministeries in belangrijke onderzoeken te illustreren. Zoals het achterhouden van het al in 2013 genoemde advies van het Staatstoezicht op de Mijnen dat er krachtige aardbevingen zouden komen in Groningen. Maar ook het tegenhouden van het inspectie-onderzoek naar de afgifte van wapenvergunningen. Dat vond de ambtelijke top van het ministerie te kritisch van inhoud om te openbaren.

Onafhankelijkheid van Rijksinspecties en toezichthouders is essentieel voor een goed functionerende rechtsstaat volgens Omtzigt. Dat ben ik volledig met hem eens. Maar hoe realistisch is dat doel te verwezenlijken binnen de huidige constellatie van de politiek en de mores van politici en bewindspersonen?

In de debatten is soms letterlijk te zien hoe Omtzigt als buitenbeentje in de Tweede Kamer door de bewindspersonen en coalitiepartijen wordt beschouwd en behandeld. Als potentiële stemmentrekker en als politicus die qua persoonlijkheid uit de toon valt in de Haagse slangenkuil.

Een kuil waar andere persoonlijkheidseigenschappen beter gedijen. Zoals geslepen zijn en het niet zo nauw nemen met integriteit als dat zo uitkomt. Meer gefocust op macht en vooral stiekem misbruik maken van macht en invloed. Allemaal eigenschappen die Omtzigt niet echt eigen zijn.

Als politicus is hij met het vorenstaande als slachtoffer in aanraking gekomen. Via zijn door politieke partijen subtiel bedachte en voorgestelde overplaatsing. Een dodelijke persoonlijke klap voor hem na de al zo vreemd verlopen CDA-leiderschapsverkiezingen die ook de schoonheidsprijs niet echt verdiende.

De invoering op 1 juli 2016 van de klokkenluiderswet Huis voor de Klokkenluiders maakte al snel duidelijk dat er geen meerderheid in de Tweede Kamer te vinden was om klokkenluiders effectief te beschermen. Dat was toen al een signaal dat misstanden melden iets geheel anders is dan ze willen oplossen. Iedere klokkenluider weet dat! De klok luiden betekent nog steeds dat je als klokkenluider kapot wordt gemaakt. Dat blijkt uit wetenschappelijk onderzoek naar het lot van klokkenluiders nadat ze een misstand gemeld hadden.

De bestuurscultuur onder Rutte heeft dit alleen maar bevestigd. Dat Rutte IV onder druk van een aangenomen motie in het regeerakkoord heeft opgenomen dat er een Wet rijksinspecties komt om de onafhankelijkheid meer te borgen, moet dan ook eerder als symboolpolitiek worden beschouwd dan als een serieus plan om rijksinspecties in de toekomst volledig onafhankelijk hun werk te laten doen.

Zo’n diep ingrijpende verandering zal met zekerheid onder Rutte IV geen meerderheid verkrijgen. Het tast teveel de aard en cultuur van de Haagse slangenkuil aan.

Omtzigt doet er verstandig aan om met zijn voorgestelde initiatiefwet te wachten tot na de eerstvolgende Tweede Kamerverkiezingen. Dat zal bekend worden of ook kiezers werkelijk een andere politiek willen en de betonrot van de rechtsstaat, willen herstellen.