Amsterdam, blijf in opstand!

Met lede ogen moet rechts Nederland toezien hoe de Amsterdamse gemeenteraad de landelijke regels aan haar laars lapt. Voorbeelden te over: eind vorig jaar gaf burgemeester Halsema aan het door de Tweede Kamer vastgestelde boerkaverbod niet te handhaven, de vluchtelingen van We are Here worden nog altijd getolereerd en sinds gisteren is er ook nog eens een initiatief voorgesteld in de gemeenteraad voor een Amsterdam Pas die ongedocumenteerden rechten geeft. Er lijkt zo maar een conclusie mogelijk: Amsterdam gaat zijn eigen weg, geheel tegen de landelijke politiek in. Het is niet zo gek dat dit beleid op grote kritiek kan rekenen vanuit rechtse hoek. Afshin Ellian stelde in Elsevier zelfs dat in Amsterdam de rechtsstaat wordt ondermijnd! Zijn de Amsterdamse gemeenteraadsleden helemaal gek geworden?

Op eerste oog heeft Ellian gelijk. De feiten liegen er niet om. Het landelijke beleid verbiedt wat er in Amsterdam gebeurt. Vervolgens vergroot Ellian het niet accepteren van een enkele wet tot het ondermijnen van de gehele rechtsstaat. Een dergelijke stap gaat mij te ver. Neem een vergelijkbaar geval: het is niet zo dat als een kind een keer niet naar zijn ouders luistert, hij het gezag van zijn ouders helemaal niet meer accepteert. Ondanks dat een kind over het algemeen naar zijn ouders hoort te luisteren, kunnen we heel goed accepteren dat het ongehoorzaam is als de ouders zonder goede motivatie met een onrechtvaardige regel aan komen zetten. Stel bijvoorbeeld dat een (bijna) volwassen kind al vroeg in de avond naar bed wordt gestuurd. Het zou van de zotten zijn om te zeggen dat het kind dan moet luisteren. Een vergelijkbare situatie zien we nu in Amsterdam: van bovenaf worden onrechtvaardige wetten opgelegd en hier verzetten ze zich dan ook terecht tegen. Er is dus een beter perspectief op de Amsterdamse ongehoorzaamheid aan de wet dan dat van Ellian.

Hannah Arendts perspectief Ongehoorzaamheid aan de wet kan zeer goed gerijmd worden met een democratische rechtsstaat. Sterker nog, volgens filosofe Hannah Arendt is burgerlijke ongehoorzaamheid fundamenteel voor een gezonde rechtsstaat. In haar essay Burgerlijke ongehoorzaamheid (opgenomen in het onlangs verschenen Het Waagstuk van de Politiek) beschrijft ze hoe burgerlijke ongehoorzaamheid bijdraagt aan meer rechtvaardigheid. Hierbij geeft ze meerdere voorbeelden uit de Verenigde Staten waarvan de burgerrechtenbeweging de belangrijkste is. Tegenwoordig zal geen weldenkend mens stellen dat Martin Luther King en de zijnen de rechtstaat hebben ondermijnd, ze hebben er juist voor gezorgd dat ze werd verbeterd. Wel gingen ze in hun tijd in tegen de bestaande wetten. Als we de burgerrechtenbeweging als iets goeds zien, waarom dan de Amsterdamse gemeenteraad direct wegzetten als ondermijnend voor de rechtsstaat?

Wat er gebeurde bij de burgerrechtenbeweging in de VS gebeurt nu ook in Amsterdam. Groepen die zich niet herkennen in de van bovenaf opgelegde wetten verzetten zich er daarom gezamenlijk tegen. Dit doen ze niet om de rechtsstaat als zodanig omver te werpen, maar om achterhaalde wetgeving aangepast te krijgen. In tegenstelling tot wat Ellian doet vermoeden is de Amsterdamse gemeenteraad natuurlijk wel voorstander van de rechtsorde, maar vindt ze dat deze rechtvaardiger moet worden. Ongehoorzaamheid kan hierbij het middel zijn om een maatschappelijke discussie te starten over de rechtvaardigheid van de bestaande wetten.

Zoals de burgerrechten in de VS de vraag opriep of het wel rechtvaardig is als je huidskleur je rechten bepaalt, zo roepen de acties van de Amsterdamse gemeenteraad ook belangrijke vragen op over rechtvaardigheid. Laten we ons dus afvragen of het rechtvaardig is als ongedocumenteerden hard worden aanpakt? Verdienen zij niet net als ieder mens rechten? Is het rechtvaardig als je vanwege hoe je je religie uit kunt worden opgepakt? Zeker bij die laatste vraag, gelinkt aan het boerkaverbod, heeft Ellian zijn antwoord al in huis en verdedigt hij daarom de huidige rechtsorde. Dit is niet gek als we bedenken dat hij Iran is ontvlucht vanwege Islamitische onderdrukking. Maar juist daarom zou hij er ook voor open moeten staan dat er andersdenkenden zijn en deze andersdenkenden niet te makkelijk weg moeten zetten als rechtsstaat ondermijnend.

Het alternatief voor een maatschappelijke discussie over bovenstaande vragen komt naar voren in het artikel van Ellian. Hij schrijft: “Als Halsema oprecht meent dat zij zelf een keuze maakt voor het handhaven van de wetten, dan moet zij zoals in Catalonië een onafhankelijkheidsreferendum uitroepen. Ook zij willen zich niet aan sommige wetten van Madrid onderwerpen.” De vergelijking die Ellian hier trekt lijkt mij raak. Net als bij de Catalanen wordt er bij de Amsterdammers van bovenaf neergekeken op de claim op meer rechtvaardigheid, democratie en volkssoevereiniteit. Zo ver als een afsplitsing zal het waarschijnlijk niet zo snel komen, maar mocht het initiatief voor een Amsterdam Pas worden goedgekeurd door de Amsterdamse gemeenteraad dan zal dit voor nog meer spanningen met de landelijke politiek zorgen. Een maatschappelijke discussie over rechtvaardigheid van huidige wetten is dus hard nodig. Het lijkt mij goed de opstandigheid van de Amsterdammers hierin te steunen en ons af te vragen hoe rechtvaardig ons huidig rechtssysteem is. Amsterdam, geef niet op en onthoud: de weg naar rechtvaardigheid is lang, maar gezamenlijk komen we er!