Amerika's Orbán-moment

Er was eens een politicus die, nadat hij nipt een verkiezing had verloren van een oudere, zachtaardige tegenstander, meteen zijn comeback begon te plannen. Er rezen twijfels over zijn verkiesbaarheid, zowel bij zijn eigen partij als bij het grote publiek, maar hij slaagde erin steun te verzamelen en sterker terug te komen, waardoor hij zijn partij en later de hele rechtervleugel van zijn land verenigde. Door herhaaldelijk te suggereren dat zijn verkiezingsnederlaag het gevolg was van misstanden, zette hij zichzelf met succes neer als een anti-establishment figuur die vastbesloten was om de misstanden uit het verleden recht te zetten. Meer dan een partijleider werd hij een symbool, vereerd of hartstochtelijk gehaat. Vanaf dat moment draaide de politiek in zijn land om de vraag of men hem steunde of tegen hem was.

Als je denkt aan Donald Trump, probeer het dan nog eens. Het is namelijk het verhaal van Viktor Orbán in Hongarije. Maar de overeenkomst met de politieke reis van Trump doet alarmbellen rinkelen. Lang voor het presidentschap van Trump had Orbán zijn partij al omgevormd en er een effectief vehikel van gemaakt voor zijn persoonlijke ambities. Nadat hij in 2002 het Hongaarse premierschap verloor, herschiep Orbán zichzelf in de oppositie om uiteindelijk acht jaar later de macht terug te winnen. In de afgelopen veertien jaar heeft hij niet alleen een beweging, maar een hele staat opgebouwd rond het soort autoritair-populistische ideologie van de MAGA-beweging van Trump.

De waarschuwingssignalen in de VS zijn al duidelijk. De familie en vrienden van Trump verdienen fortuinen, waaronder Jared Kushner, zijn schoonzoon, die miljarden dollars aan investeringen ontving van een Saoedische prins, net als István Tiborcz, Orbáns schoonzoon, wiens rijkdom omhoogschoot met de nepotistische toekenning van overheidscontracten en EU-financiering. Trumps verwijzingen naar immigranten als “vergiftiging van het bloed” van Amerika echoën Orbáns eigen beweringen dat de Hongaren “geen gemengd ras willen worden”. Het vrije en eerlijke debat wordt ernstig belemmerd door het cultiveren van een welwillend medialandschap. Terwijl Orbán de oppositie meedogenloos dwong tot overgave of vergetelheid, door een combinatie van vijandige overnames en intimidatie is Trump erin geslaagd de rechtse media te veroveren en is hij nu bezig de oppositie het zwijgen op te leggen, zoals blijkt uit de beslissing van de LA Times en de Washington Post om geen presidentskandidaat te steunen voor de verkiezingen van dit jaar.

In veertien jaar tijd zijn de Hongaren getuige geweest van de uitholling van de controles en tegenwichten, de manipulatie van de publieke perceptie via door de staat gecontroleerde media en de verrijking van personen die dicht bij de premier staan. Het land is een autoritair laboratorium aan het worden en een blauwdruk voor rechtse leiders die de macht in hun thuislanden willen verstevigen. Amerikanen hebben echter nog één laatste kans om in te grijpen, de waarschuwingen van de Hongaarse ervaring in acht te nemen en de ondermijning van hun democratie af te wenden.

Voor velen in de VS is de democratische terugval van hun land bijna onvoorstelbaar. Maar met een tweede presidentschap van Trump is het mogelijk dat de politieke normaalheden die we al tientallen jaren kennen, niet meer bestaan. Amerikanen moeten stelling nemen tegen duidelijke, zelfgedefinieerde, antidemocratische krachten.

Allereerst moeten ze koste wat het kost hun instituten proberen te beschermen. In Hongarije zijn deze snel gesneuveld en vandaag de dag worden ze gecontroleerd door Orbáns bondgenoten, waaronder het Openbaar Ministerie, van waaruit ze hoge regeringsfunctionarissen kunnen beschermen en diegenen kunnen vervolgen die als 'vijanden van de staat' worden beschouwd. Ze hebben ook de Curia, het Hooggerechtshof van Hongarije, overgenomen en gebruiken het om Orbáns voortdurende pogingen om aan de macht te blijven te bekrachtigen.

Het benoemen van loyalisten is in feite een achterdeur naar staatscontrole. De zet is moeilijk aan te vechten omdat deze gebruik maakt van bestaande legitieme systemen. We zien al tekenen dat dit in de VS gebeurt, met het Hooggerechtshof en sommige lagere rechters. Het is ook duidelijk zichtbaar in wijzigingen van stemprocedures in staten zoals Georgia, waar verkiezingsontkenners de controle over de verkiezingsraad overnamen en aandrongen op de herinvoering van het tellen van stembiljetten met de hand om Trump te helpen als hij de resultaten betwist.  Als dergelijke instellingen eenmaal in hun macht zijn, duurt het in het gunstigste geval meerdere verkiezingscycli om ze weer terug te krijgen.

Ten tweede moeten ze onafhankelijke media beschermen en zich erachter scharen. Om aan de macht te blijven, moet een autocraat het media-ecosysteem en de berichten die burgers ontvangen onder controle houden. Hier lijkt de VS het meest op Hongarije. Fox News, OANN, Newsmax en anderen doen denken aan de door de staat gecontroleerde propagandamachine van Hongarije. Het Amerikaanse rechtse media-ecosysteem is nu al zeer effectief, zelfs zonder centrale controle van de overheid. Dit ecosysteem houdt niet alleen het politieke kamp verenigd en zorgt voor electoraal succes, maar holt ook elk gevoel van 'heilige' waarden binnen het politieke kamp uit, aangezien de media alles kunnen rationaliseren.

Ten slotte moeten ze proberen de burgermaatschappij te behouden. Maatschappelijke organisaties vormen een cruciaal tegenwicht voor de macht van de staat. Deze groepen kunnen op unieke wijze de idealen van vrijheid en democratie hoog houden door een openbaar leven in stand te houden dat niet door de overheid wordt gecontroleerd. Ze hielden de vrijheidsidealen levend in heel Centraal- en Oost-Europa voor de val van het IJzeren Gordijn en hielpen onlangs de weg vrijmaken voor de terugkeer naar een meer democratisch tijdperk in Polen, na de achtjarige heerschappij van de nationalistische, rechtse Partij voor Recht en Rechtvaardigheid. Het omarmen van dergelijke organisaties, of ze nu liberaal of conservatief zijn, is van vitaal belang voor degenen die zich inzetten voor democratie.

Toen we in 2010 in Hongarije geconfronteerd werden met de opkomst van een autocraat, was er geen recent precedent in de Westerse wereld om van te leren. Amerikanen hebben nu een duidelijke blauwdruk van hoe opkomende machthebbers de macht grijpen - en hebben daarom de kans om zich voor te bereiden. Bij de komende verkiezingen hebben ze de kans om te voorkomen dat de democratie verder afglijdt, een kans die ze niet mogen missen.