Als wij onze wereld niet veranderen, verandert zij ons

De periode van het ‘I told you so’, ‘ik zei het je toch’, is aangebroken. Dan zijn er plotseling veel mensen zonder diploma die met hun persoonlijke agenda tevoorschijn komen. Van het is God’s straf voor onze zonden tot 5G.

Er zijn veel professionele mensen die over de potentiële bedreigingen waarmee we nu kampen hebben geschreven en aan kunnen tonen dat ze jaren geleden waarschuwden. ‘Goh,’ zeggen we dan, ‘dat ze dat in 2008 al opgeschreven hebben’. Wie echter een beetje kennis en inzicht heeft in de biologie begrijpt wat er stond te gebeuren. Erg moeilijk is het niet om de grote lijnen te voorspellen. Zelfs ik kan het.

In mijn boek ‘Gezond’ dat in 2011 verscheen en gaat over wat we precies met gezondheid bedoelen. Hoe dat de resultante is van de balans tussen onze aanleg en de leefomgeving die we, naarmate er meer mensen kwamen, steeds radicaler en sneller veranderd hebben. Hoe de zorg die we opgebouwd hadden om daarbij een rol van betekenis te spelen werd afgebroken. Hoe de veilige verzorging voor een vergrijzende bevolking en de oververhitte verwachtingen voor wat voor ons dagelijks leed gedaan kan worden, onbetaalbaar werden. En dat er uiteindelijk gekozen werd om gezondheid niet als proces, waarin we allen met elkaar in hetzelfde bootje zitten, te zien maar om het als een markt te gaan formuleren. Aan het slot van mijn boek kwam ik tot de belangrijkste uitdagingen voor samenleving, gezondheid en zorg.

Ten eerste kun je niet toe met een door financiële belangen aangestuurde zorg en de daarbij behorende manier van met elkaar omgaan. We worstelen met een enorme toename van obesitas, diabetes type 2 en verschillende vormen van kanker. Het zijn kostbare aandoeningen voor samenlevingen overal ter wereld, want je moet jarenlang behandelen. Dus is vooral geprobeerd dat af te wentelen op een individuele keuze van mensen en zo trachtte men de andere kant, die van onze leefomstandigheden, uit zicht te houden. Echt grote beslissingen op het gebied van onze voedselketen, onze energieproductie en mobiliteit zijn er in de afgelopen jaren niet genomen.

Ten tweede kun je de zorg voor ouder wordende mensen en andere kwetsbaren, in een wereld waarin de gebruikelijke sociale supportmechanismen het af laten weten, niet met het ontslaan van personeel oplossen. Het moment dat dat tot problemen zou leiden kon je ruim van tevoren aan zien komen.

Ten derde veranderden we onze leefwereld dusdanig dat de balans tussen de erin levende organismen grondig verstoord werd. Een quote uit mijn boek Gezond: “Het openleggen van de oerwouden in Azië en Zuid-Amerika heeft niet alleen gezorgd voor verschraling van de dunne laag vruchtbare grond en verandering van het klimaat. Het veranderen van het oerbos om daar producten voor de wereldmarkt te produceren, had ook tot gevolg dat veel ziektevectoren natuurlijke gastheren kwijtraakten. In Thailand zorgde bovendien de introductie van tractoren ervoor dat de muggen niet meer de buffels die de ploeg voorttrokken prikten, maar de mensen die op de tractoren zaten. Parasitaire ziekten die ooit beperkt waren kregen op die manier een kans over te gaan op mensen, die door overbevolking en de noodzaak te overleven gedwongen waren het nieuw ontgonnen terrein te bewerken.”

En: “De enorme druk op vruchtbare grond zorgt voor opeenhopingen van mensen onder condities van grote schaarste bij wie nieuwe ziekten zoals hiv-infectie, ebola, lassa zich ideaal kunnen ontwikkelen. Behandelingen zijn er niet.” Dat laatste moet ik enigszins nuanceren. Tegenwoordig kun je zeggen dat toegang tot behandelingen er voor gemarginaliseerde mensen nauwelijks is.

En dat niet alleen. Weer een quote: “Onze zomers worden warmer door het broeikaseffect. In het septembernummer van 2008 van het medische vakblad Journal of Allergy and Clinical Immunology hebben medische deskundigen gekeken naar de gevolgen van de opwarming van de aarde. Een warmer klimaat zorgt ervoor dat bloesems eerder in het voorjaar verschijnen en dat we dus te maken hebben met een langer pollenseizoen. Bovendien zorgt een warmer klimaat voor meer plantengroei en dus meer pollenvorming. Dat betekent dat het allergieseizoen voor mensen met allergie zwaarder wordt. Ook draagt een warmer klimaat bij aan meer luchtvervuiling, meer ozon en bosbranden, die allemaal de kwaliteit van de lucht verslechteren. Het komt er in de praktijk op neer dat mensen ernstiger vormen van astma zullen hebben, vaker aanvallen zullen meemaken en dat hun kwaliteit van leven daar ernstig onder te lijden heeft. Het zorgde er al voor dat in 2008 astma opgenomen werd op een lijst van mogelijker risico’s van opwarming van de aarde in een Amerikaans overheidsrapport van het Environmental Protection Agency. Chronische luchtweginfecties hebben een direct verband met luchtvervuiling. Het is er niet de oorzaak van, maar bij meer luchtvervuiling is er oversterfte te zien van mensen met chronische luchtweginfecties.’

Op zijn best zouden zulke teksten aanzetten tot een discussie waarbij de brenger van de boodschap (die iedereen al best wel kende maar verzweeg) terzijde wordt geschoven als doemdenker, cultuurpessimist en dat wie pleit voor een verandering van leefstijl van mensen het verwijt krijgt een naïeve gutmensch te zijn. Op zijn slechts werden die teksten helemaal niet gelezen. Maar wij mensen zijn toch hoop ik wel tot iets beters in staat dan dat.

Kijk eens naar het plaatje van onze gezondheid in het licht van de COVID19 pandemie. Die lijkt alles in een paar weken op zijn kop te zetten. Maar alles valt toch op zijn plek, alleen niet een die we leuk vinden. Ergens in de wereld werd het gebied waar de vleermuizen leefden opengegooid, gingen hun virussen over op schubdieren, die op een drukbezochte markt verkocht werden voor medicinaal gebruik. En kijk, daar bleek ineens dat het virus ook overdraagbaar op mensen was.

Er was geen natuurlijke immuniteit tegen opgebouwd, er bestond geen vaccin en het was zoeken naar een effectief medicijn. Razendsnel verspreidde het zich via onze reishonger van dichtbevolkte wereldstad naar een dorp waar feest werd gevierd, van carnavalsvierders naar bewoners van een verpleeghuis. Elke richting vond het zijn weg. En wie obees was of aan diabetes type 2 leed, liep de grootste kans om de behandeling op het IC niet te overleven. De longontsteking die bij de CORVID19 infectie behoort betekent natuurlijk erg veel voor mensen met astma en andere chronische luchtweginfecties. Veel mensen in een gebied met veel luchtvervuiling liepen tijdens COVID19 pandemie de kans om in een categorie ‘oversterfte’ terecht te komen. Daarvan weten we meestal niet of ze ook besmet waren.

Dat allemaal moest gemanaged worden in een zorgstelsel waarin men brutaal bezuinigd had (tot op de mondkapjes toe) zodat er geen voorzorgmaatregelen waren getroffen tegen een mogelijk risico, waar men onvoldoende personeel in dienst had dat getraind was in een dergelijke ziektedruk, omdat het ontslaan van personeel de afgelopen jaren het belangrijkste onderdeel van het beleid vormde.

A perfect storm noemen ze dat in het Engels. Alles lag klaar voor COVID19 om die machtige mensenwereld op de knieën te krijgen. En nu verbaasd kijken? Ik denk van niet. Laten we het als een wake up call beschouwen, een impuls om onze wereld te veranderen en niet om alleen maar terug te keren naar hoe het vlak voor deze wereldramp eraan toeging. Als we mondjesmaat die oude wereld weer toelaten zal er telkens weer een opleving van de pandemie plaats vinden. En tegen de tijd dat we wel allemaal gevaccineerd zijn, is er weer een andere parasiet die zich aandient.

Pessimistisch? Met de kennis van nu weten we dat alle uitbraken van zich onverwacht aandiende micro-organismen in het verleden niets met doemdenken te maken hadden, maar met een realistische verwachting. Mijn levensdevies is ‘be pessimistic in mind, but optimistic by heart’. Grijp de kansen die er nu zijn.