Als we een energieplafond hebben, waarom betaalt iedereen aan de pomp dan hetzelfde?

Als onze economische oorlog tot te veel armoede en ontwrichting lijdt bij gewone mensen, zal de wil om weerstand te bieden verdwijnen.

Ondanks de omhoog geschoten brandstofprijzen betaalt iedereen aan de pomp hetzelfde. De rijken toeren lustig voort. De gewone mensen houden door de hoge kosten voor woon-werkverkeer nog minder vrije bestedingsruimte over. Straks blijkt wellicht dat de groeiende toeloop naar de voedselbanken daarmee te maken heeft. 

Het is dan ook vanzelfsprekend voor benzine en diesel een prijsplafond in te voeren. Of tarieven die zijn aangepast aan de welvaartsklasse waartoe men behoort. Dat is best uitvoerbaar. Op grond van de meest recente belastingaanslag krijgen alle Nederlanders met een rijbewijs een chipkaart uitgereikt die ze net als een klantenkaart van AH bij betaling aan de pomp moeten invoeren. Voor mensen met een laag inkomen gelden matige literprijzen, bijvoorbeeld die van net voor de coronacrisis. De overigen betalen de marktprijs. Waar de knip wordt aangebracht, is aan de politiek. Men zou kunnen overwegen de top van de middenklasse en de rijken nog een extra opslag te laten betalen, een solidariteitsheffing die wordt gebruikt om de kosten te dekken.

Als minister Jetten, indachtig de klimaatcrisis, het prijsplafond voor de lager betaalden aan een maximum wil binden, kan via de chipkaart het totaalverbruik worden bijgehouden. Uiteraard dient er net als bij de huur- en de zorgtoeslag te worden terugbetaald, mocht achteraf - opnieuw uit de belastingaanslag –  blijken dat het jaarinkomen van de betrokkene toch hoger was dan aanvankelijk werd gedacht. De ervaring met het toeslagenschandaal leert dat men dan niet meteen boetes op moet leggen maar daarentegen soepele regelingen voor schuldafwikkeling in het leven dient te roepen. Gezien de geldontwaarding zal hierbij helaas aan rentebetalingen niet te ontkomen zijn.

Als we dan toch bezig zijn, kunnen we misschien speciale tarieven invoeren voor het vrachtvervoer. Nu hebben prijsstijgingen veel te maken met de toenemende logistieke kosten. Vroeger had je voor boeren ook goedkope "rode diesel".

Ongetwijfeld zullen nu ambtenaren bij Economische Zaken allemaal beren op de weg zien, maar dat zijn dan dezelfde functionarissen die de regering tot vlak voor Prinsjesdag wijsmaakten dat prijsplafonds niet mochten van Brussel. Je vraagt je af waarom deze mensen na zo'n blunder (of bewuste daad van misleiding?) nog op hun plek zitten maar goed, dit is Nederland. 

Menig lezer van het bovenstaande zal inmiddels koken van verontwaardiging. Of een spottende reactie verzinnen voor de comments. Toch wordt in brede kring een dergelijke aanpak overwogen voor gas, licht en blokverwarming in de woningen. De algemene klacht over het prijsplafond luidt dat ook mensen die het niet nodig hebben ervan profiteren. Dat komt omdat het mede door de slechte advisering van de niet ontslagen ambtenaren op Economische Zaken in een vloek en een zucht voor elkaar gebracht moest worden. Het is nu tijd een alternatief te bedenken al was het maar omdat de staat niet eeuwig alle huishoudens kan blijven subsidiëren. Men zal dan wel uitkomen op een systeem van toeslagen en als de VVD bij de volgende verkiezingen goed wordt geminimaliseerd, heffingen. Bijvoorbeeld zo: huishoudens met een inkomen beneden een bepaald maximum kunnen energietoeslag aanvragen. Wie al andere toeslagen ontvangt, hoeft niets te doen. Die krijgt het geld automatisch. Op belastingaanslagen boven een bepaald minimum worden enkele procenten solidariteitsheffing gelegd. De politiek bepaalt de grenzen, de percentages en de hoogte van de toeslagen. 

Zo doe je natuurlijk wel aan inkomenspolitiek en nivellering. Het hangt van je levensbeschouwing af, of dat je toelacht. Een ander bezwaar zal iedereen aanspreken: het zal voor velen géén stimulans zijn meer uren te gaan werken, integendeel. Kom je boven de knip, dan ben je immers de sjaak. Toch: inderdaad heb ieder nadeel zijn voordeel maar het omgekeerde geldt net zo goed. Daar moet je dan mee leren leven. 

Je kunt het ook heel anders aanvliegen. Dan luidt de redenering als volgt: wij worden geconfronteerd met onverwachte omstandigheden. De gestegen energieprijzen zijn een nasleep van het herstel na de coronapandemie. De situatie wordt verergerd door de economische oorlog die wij als bondgenoot van Oekraïne voeren tegen Rusland. Een derde factor is de opdeling van de wereld in handelsblokken. Het vierde element is de klimaatcrisis waarvan de mensheid de concrete gevolgen nu al voor de kiezen krijgt. Dat brengt bijzondere kosten met zich mee, die onze samenlevingen uit hun evenwicht halen. De generaals vragen ook nog eens om een oorlogseconomie en toewijzing van schaarse grondstoffen aan de bewapening omdat we anders machteloos staan tegenover externe vijanden. Voor vergelijkingsmateriaal moet je terug naar de Tweede Wereldoorlog toen volledige werkgelegenheid samen ging met een algemene verarming waarbij dit in het ene land harder aankwam dan in het andere. 

Als onze economische oorlog tot te veel armoede en ontwrichting lijdt bij gewone mensen, zal de wil om weerstand te bieden verdwijnen. Waarom zou je offers brengen voor een systeem dat ook de oorlog aan jou heeft verklaard en erop uit lijkt je te ruïneren?Een regering die het weerstandsvermogen van de samenleving wil schragen moet dan een prijsbeleid voeren daar waar de vrije markt de vijand in de kaart speelt. En wel op een aantal essentiële gebieden: energie, voedsel, gezondheid, wonen. Wie weet zal net als in de wederopbouwjaren de overheid jaarlijks de loonruimte vast moeten stellen. 

Tenslotte: de kans dat we vanuit Den Haag over dit soort onderwerpen op korte termijn veel zullen horen, is gering. Elke denkrichting kan stemmen kosten. De bezorgde gezichten en de mededeling dat we met zijn allen de broekriem aan moeten halen, zullen pas komen na de Statenverkiezingen van maart. 

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.