Als we apathisch worden gaan we eraan

Hoe blijf je hoopvol in tijden van klimaatcrisis? Die vraag stond zaterdag centraal in de lezing van Jane Goodall in het Haagse World Forum. Al meer dan zestig jaar strijdt de wereldberoemde bioloog en antropoloog onvermoeibaar voor behoud van de natuur. Terwijl we slaapwandelend op een ongekende ramp afkoersen, probeert Goodall ons wakker te schudden met één duidelijke boodschap: kom in actie!

“Together with everyone making a difference, we can change the world,” begint Jane. Ze blijft hoopvol, maar de tijd dringt. Hoop is geen passief wensdenken. We kunnen niet stilzitten en verwachten dat alles goedkomt. Als we apathisch worden gaan we eraan, zei ze vorig jaar in Wintergasten.

Al decennia geleden werden we gewaarschuwd voor de naderende klimaatcrisis. We kennen de gevolgen van het verbranden van fossiele brandstoffen en de intensieve vee-industrie, benadrukt Goodall. De vervuiling van lucht, water en bodem, de verwoesting van regenwouden en bossen. We zitten midden in een massa-extinctie veroorzaakt door menselijk handelen. “Hoe kan het dat wij als meest intellectuele soort ons enige ’thuis’ vernietigen?”

“De meeste noodtoestanden waar we nu mee kampen zijn niet ineens uit de lucht komen vallen,” schreef Correspondent-columnist Simon van Teutem treffend. “Er ís geen tsunami aan nieuwe problemen – we hebben zelf jarenlang geweigerd om de dijken te versterken.” Wetenschappers die aan de alarmbel trekken worden genegeerd; noodzakelijke maatregelen worden steeds weer uitgesteld. We nestelen ons in de comfortabele illusie dat er (nog) geen reden is tot paniek; laten ons geruststellen door degenen die belang hebben bij onze apathie. We wantrouwen wetenschappers, maar rekenen wel op de wetenschap voor innovatieve, pijnloze oplossingen.

Inmiddels is de tijd voor pijnloze oplossingen allang voorbij. De opwarming van de aarde heeft al ernstige gevolgen. Bosbranden, noodweer en misoogsten; overstromingen, droogtes en hittegolven, het wordt steeds frequenter, extremer en dodelijker. Ook Nederland krijgt te maken met de stijgende zeespiegel, maar dat zijn zorgen voor morgen. En zoals Van Teutem schrijft: “Als er één gemene deler is voor alle grote problemen in Nederland dan is het de korte horizon in de politiek.”

Alle klimaatbeloftes ten spijt zitten we nog steeds op ramkoers. De wereldwijde uitstoot van broeikasgassen moet veel sneller omlaag, maar neemt alleen maar toe. De Nederlandse overheid steekt meer energie in het frustreren van klimaatprotesten, dan in herziening van haar fossiele subsidies. Klimaatactivisten worden preventief gearresteerd; klimaatprotesten aan het zicht onttrokken. Ondertussen worden zelfs de meest minimale doelstellingen niet gehaald.

Terwijl ik luister naar Goodall denk ik aan NRC-columnist Louise Fresco. De anti-Jane. Waar Goodall pleit voor actie, sust Fresco ons in slaap door in te spelen op het verlangen om alles bij het oude te laten. Fresco noemt onze landbouwsector een van de succesvolste en duurzaamste ter wereld, stelt dat de rol van Nederland in de wereldwijde uitstoot te verwaarlozen is en waarschuwt dat ‘klimaat’ een religie is geworden. Deze klimaatreligie is als cocaïne, we worden er high en hyperactief van en verliezen nuance in het klimaatdebat.

Fresco verheft zich tot een weergod, meewarig neerkijkend op de naïeve klimaatspijbelaars. Hypocriete scholieren die maar eens bij zichzelf zouden moeten beginnen. Niet dat dat zin heeft, predikt ze in De Tijd: ‘Wie stopt met vlees eten omwille van het klimaat overschat zijn impact’. Consumenten die duurzame keuzes maken, zoals het minderen van dierlijke producten, zijn volgens Fresco ook al een nieuwe religieuze groep.

Zo reduceert Louise Fresco fundamentele zorgen over de klimaat- en biodiversiteitscrisis, gebaseerd op rapporten van wetenschappelijke instanties zoals het IPCC, tot oververhit gedram van idealistische scholieren en bomenknuffelende stedelingen. Ze krijgt met haar wekelijkse NRC-column een respectabel podium voor haar wartaal, maar haar boodschap is eigenlijk heel simpel: veranderen is voor anderen. “Dit is nu een voorbeeld van de illusie van machteloosheid, die leidt tot passiviteit”, schreef Jan Rotmans, hoogleraar bij Erasmus Universiteit Rotterdam. “Als we massaal stoppen met vlees eten heeft dat een enorme impact op het klimaat”

De intensieve vee-industrie is een van de grootste uitstoters van broeikasgassen, verbruikt en vervuilt (ondanks een wereldwijd tekort aan schoon drinkwater) gigantisch veel water; oerwouden moeten wijken voor veevoerproductie en in plaats van hongersnood te bestrijden, gaat het graan naar de dieren in onze veehouderij. Omdat we graag vergeten dat het om levende wezens gaat, sluiten we ze op in megastallen. Onzichtbaar leed is makkelijker te negeren. “Ik vind het gewetenloos dat er nog zoveel fabrieksboerderijen zijn, dieren opgepakt in kleine ruimtes,” zegt Goodall in het AD. “Dieren zijn geen dingen, geen producten, geen nummers.”

Na haar lezing wordt Jane verrast met een koninklijke onderscheiding, officier in de Orde van Oranje Nassau, uitgereikt door Natuur- en stikstofminister Christianne van der Wal. “U moet het wel erg druk hebben”, zegt Goodall tegen Van der Wal. De natuurbeschermster volgt de Nederlandse discussie rondom stikstof en intensieve veeteelt. Ook voor onze stikstofcrisis geldt: er is nog hoop. Geef natuur de kans te herstellen en ze komt terug, aldus Goodall die vertelt over succesvolle herbebossingsprojecten. Het planten van bomen op voormalige landbouwgrond genereert bossen, herstelt ecosystemen en trekt fauna aan. Of, zoals Fresco waarschuwt, “als het niet wordt begraasd, wordt het straks wildernis”. Precies. Natuur.

Met de vernietiging van de natuur stelen we de toekomst van jonge mensen, zegt Jane. De 89-jarige spreekt allesbehalve denigrerend over jongeren en put juist hoop uit hun actiebereidheid. “De wereld veranderen doe je door allemaal in actie te komen”. Maar Goodall bewijst als geen ander hoeveel impact een individu kan hebben. “I’m just me”, zegt ze tegen het eind van haar lezing. “What is my task? Saving the world.” Dachten we maar allemaal wat meer zoals Jane.