Als straks “de pest” het leven in Nederland tot stilstand brengt

Wat staat ons te wachten als het coronavirus daadwerkelijk in Nederland opduikt? De manier waarop wordt omgegaan met de passagiers van de Westerdam geeft daarvan een voorproefje. Elf van hen wilden via Schiphol naar huis reizen. Dat is hen verboden omdat zij vermoedelijk met een patiënte in contact zijn geweest en daarom eventueel drager zouden kunnen zijn. Ook de twee Nederlanders onder hen zijn niet welkom, zo meldt NRC. Dit alles gebeurt op aanraden van het RIVM.

Deze aanpak is buitengewoon klassiek en stamt uit een ver verleden. Als je te maken hebt met een ziekte waartegen geen kruid is gewassen, isoleer je de besmettingshaarden van de buitenwereld. Daarna wacht je tot de epidemie is uitgewoed. Het is zo´n beetje wat we met Wuhan zien gebeuren.

De Nederlandse autoriteiten zwijgen uiteraard over wat zij van plan zijn als het coronavirus hier te lande werkelijk om zich heen grijpt. Dat zou immers te veel onrust veroorzaken. Het voorbeeld van de Westerdam maakt voldoende duidelijk dat zal worden gekozen voor de Chinese weg. De maatregelen tegen de passagiers van dat schip zijn trouwens een stuk strenger dan wat is gebeurd met de Nederlanders die uit Wuhan zijn ingevlogen. Zij mochten gewoon landen en werden in quarantaine geplaatst.

Niet alleen ziektegevallen worden afgezonderd maar ook iedereen die met de slachtoffers in contact is geweest. Veel dragers worden immers zelf niet ziek maar kunnen het virus door hoesten wel degelijk aan anderen overdragen. Als het aantal verdachten – die term mag je gerust gebruiken – te veel groeit, dan zit er in deze manier van denken niets anders op dan hele wijken, hele dorpen, hele steden van de buitenwereld af te sluiten. Dat niet alleen. Mensen zullen uit zichzelf plekken gaan mijden waar ze een besmetting op kunnen lopen: overal waar het druk is. Ze blijven weg uit bioscopen en theaters, ze bezoeken geen cafés of restaurants meer. Dikke kans, trouwens, dat zulke gelegenheden van overheidswege gesloten zullen worden.  Wat te denken van supermarkten en warenhuizen, van grote kantoren en het openbaar vervoer? Van Schiphol en andere luchthavens?

Lang niet iedereen zal zich deze beperkingen zomaar laten welgevallen. Velen zullen proberen de quarantainegrenzen te doorbreken. Alleen geweld van politie en op den duur leger kunnen zulke uitvallen keren, die met name waarschijnlijk worden als het coronavirus snel om zich heen grijpt en er veel slachtoffers vallen. De ziekte is fataal voor mensen met weinig weerstand zoals ouderen en slachtoffers van chronische kwalen. Je wilt je kind met falende nieren niet in een quarantainegebied laten. Er zullen zich schrijnende tonelen afspelen en van een hardheidsclausule kan geen sprake zijn.

Het is vrijwel onmogelijk een gebied volledig af te sluiten. Er zullen altijd enkelingen ontsnappen zodat het coronavirus zich toch verbreidt. Dat blijkt eveneens uit de geschiedenis: als een besmettelijke ziekte eenmaal echt geland is, helpen massale quarantaines zoals die van Wuhan niet meer. Toch blijft de overheid ze rigoureus toepassen.

Welke houding neemt de bevolking aan tegenover artsen en ziekenhuizen binnen een afgesloten zone? De een zal het contact zoveel mogelijk mijden, de ander juist hulp eisen. We hebben nu al te maken met twee uitersten: zorgmijders en patiënten die al dan niet met de halve familie erbij met geweld dreigen als de gewenste hulp niet onmiddellijk geboden wordt.

Doordat het vervoer noodzakelijkerwijze zeer beperkt is, ontstaan tekorten. We zien nu al dat bedrijven het ergste vrezen omdat Chinese toeleveraars essentiële bestellingen niet meer kunnen waar maken.  De overheid zal er ongetwijfeld in slagen om een redelijke voedselvoorziening in stand te houden. Dit is Bangladesh niet. Toch zullen klanten die zich ondanks alles in een winkel wagen, op veel plekken lege schappen aantreffen.

De economie raakt in een vrije val. De bescheiden groei van het laatste jaar verkeert in een scherpe krimp en de 9, die Klaas Knot nog geen maand geleden gaf, moet worden doorgestreept. Er komt een 3 voor in de plaats.

Nu kan de regering hier iets aan doen met rigoureuze maatregelen. Toen in 2008 de banken op omvallen stonden, kon zo een miljard of honderd uit de kast worden getrokken om ze te redden. Zoveel zal het zeker kosten om de grote en kleine bedrijven te redden die door een instortende vraag ineens oog in oog staan met het faillissement. En dan blijven de maatregelen van andere landen tegen besmetting vanuit Nederland nog achterwege. Zoals een landings- en aanmeerverbod voor vliegtuigen en schepen uit Nederland.

Kortom, we gaan dan een zware economische crisis tegemoet en het zal opnieuw lang duren voor we daar weer uit opgekrabbeld zijn.

Wie wil weten hoe dat voelt, kan misschien het beste een van Frankrijks beroemdste romans ter hand nemen, La Peste van Albert Camus, die zonder dit werk zijn Nobelprijs voor de Literatuur vermoedelijk niet had gekregen. Het is een beklemmend boek dat vertelt hoe de stad Oran in Algerije – dan nog een Franse kolonie – in de greep raakt van een nauwelijks omschreven besmettelijke ziekte die Camus zonder veel nadere aanduiding la peste noemt. Een geneesmiddel bestaat niet en de autoriteiten in Parijs sluiten de stad volstrekt van de buitenwereld af.

Als na een jaar de ziekte is uitgewoed, mogen de inwoners de stad weer in en uit. Camus laat zien hoe de uiteenlopende hoofdpersonen van zijn boek op deze noodsituatie reageren. We zien voorbeelden van menselijke grootsheid en zelfopoffering naast wezenloos getob en zelfmedelijden. Toch is Camus subtiel genoeg om zijn lezers niet de kans te geven een gemakkelijk onderscheid te maken tussen goed en kwaad, tussen eerlijkheid en hypocrisie. Camus wist daarbij waar hij het over had. Hij groeide op in Algerije en speelde tijdens de Duitse bezetting een wezenlijke rol in het Franse verzet.

Daarna werd hij als hoofdredacteur van het dagblad Combat een belangrijk opiniemaker. Als het erom ging een standpunt in te nemen, dan waren bij Camus onveranderlijk humaniteit en vrijheid de leidraad. Dat is – zo luidt zeer in het kort en in het grove zijn filosofie – de beste houding wanneer men zich realiseert dat we te maken hebben met een absurde werkelijkheid zodat het leven geen enkele zin heeft. Hoop leidt je op een dwaalspoor en elke leer om de absurde werkelijkheid te begrijpen, een betekenis te geven of te verbeteren, is vals. Camus was dan ook een verklaard tegenstander van totalitaire utopieën. Hij bestreed fascisme en communisme met evenveel vuur. Hij vond wel dat de mensen in een absurde wereld beter een beetje aardig voor elkaar konden zijn.

Toen La Peste in 1947 voor het eerst verscheen, zagen de meeste lezers er een metafoor in voor de net afgelopen oorlog. De ziekte stond voor het nationaalsocialisme en de reactie van de hoofdpersonen in het boek op hoe men zich tegenover deze misdadige leer moest opstellen. Er was immers penicilline op de markt. In een wereld met antibiotica zouden ziektekiemen voortaan meteen bedwongen worden zodat geen epidemie meer kon ontstaan.

Wij weten nu beter.

Als straks het Corona-virus de sabotage van de maatschappij tot stand brengt, die we van de salafisten zo vrezen, is De Pest van Camus wellicht een troost als je thuis angstig zit te wachten op wat deze absurde wereld voor je in petto heeft.

Jan Pieter van de Sterre heeft La Peste prachtig in het Nederlands vertaald. Het boek is uitgegeven door de Bezige Bij.

Update: Blijkens het Journaal van zondagmiddag 12 uur zijn er toch drie passagiers van de Westerdam op Schiphol aangekomen.