Als Rutte straks naar de NAVO vertrekt

Wie denkt dat er wat veranderd is na het Toeslagenschandaal waarbij gewone, onschuldige mensen de vernieling in werden geholpen, moet eens het relaas lezen dat de Volkskrant vrijdag publiceerde met de veelzeggende kop Deze IND’er zegde zijn baan op omdat hij geen onwettig beleid wil uitvoeren: ‘Het kabinet gokt met mensenlevens’.

De jonge jurist Thomas Huttinga vertelt daarin hoe het kabinet doorgaat met uitvoeren van beleid dat in strijd is met de wet, in dit geval treiterijen om ervoor te zorgen dat erkende vluchtelingen niet herenigd kunnen worden met hun gezin. Huttinga kon het niet meer verdragen dat er bewust voor maanden vertraging wordt gezorgd voordat mensen in veiligheid kunnen worden gebracht: ‘In die tijd kan veel gebeuren’, zegt hij. ‘Ze kunnen vermist raken of een land uitgezet worden waar ze illegaal verblijven. Het kabinet gokt met mensenlevens.’

Daarnaast is er het andere principiële punt: het kabinet handelt doelbewust in strijd met de wet maar gaat daar mee door tot de hoogste rechterlijke instantie, in dit geval de Raad van State, het verbiedt. Je hoeft geen rechtsgeleerde te zijn om te snappen dat dat in strijd is met de geest van de rechtsstaat. Niemand die er iets aan doet. De controlerende macht, het parlement, zit in het kinderzitje van Rutte. Wat brabbelen maar niet in staat zelf een koers te kiezen.

Parlementsleden kijken meer naar het scherm van hun mobieltje dan naar de stukken en wetten die ze moeten beoordelen, constateert oud-Kamerlid Kees Verhoeven in zijn net verschenen boek: De democratie crasht.  Hij stelt dat de smartphoneverslaving de politiek verwoest. Kijk naar wat de schermobsessie aanricht in het persoonlijk leven en je snapt het. Er is geen tijd meer om rustig na te denken over de – vaak zeer ver gaande – gevolgen van wetten die ze behandelen. Omdat Kamerleden meteen overal commentaar op kunnen en – vinden ze zelf – moeten geven, wordt de kwaliteit van hun werk kleiner en de kans op fouten groter, legde hij bij Betrouwbare Bronnen uit.

Doordat de democratie zo raakt uitgehold en onvoldoende functioneert stappen burgers en de organisaties die voor hen opkomen steeds vaker naar de rechter. Dat is op zich niet bijzonder, ze doen wat bedrijven al eeuwen doen: je gelijk bij de rechter halen. Conservatieve types, die democratie van oudsher alleen maar toejuichen als burgers niet te veel zeggenschap eisen, zijn die burgerprocedures een doorn in het oog. “Wie is hier eigenlijk de baas, het parlement of de rechter?” vroeg Martin Sommer, de huisconservatief van de Volkskrant zich pas hardop af. 

Sommer heeft een broertje dood aan de trias politica, het principe van de scheiding der machten van kabinet, parlement en rechter, die juist moet voorkomen dat een van hen ‘de baas’ is. Het is het soort taal van bijvoorbeeld conservatieve Poolse media. Zeer rechtse politici hebben daardoor inmiddels de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht kunnen slopen. En kapotmaken is veel makkelijker dan herstellen, weet ik als Rotterdammer.

Conservatieven hechten nogal eens aan het idee dat er een ‘baas’ is. Ze willen af van democratische rompslomp. Let maar eens op. De spindokters rond Rutte voeren al enige tijd aan de media het frame dat er van alles misgaat omdat “niemand de baas is” in dit land. De volgende stap is roepen om een sterke man, ook al weet ieder weldenkend mens dat dat een recept is voor ellende.

Zelf zal hij het altijd ontkennen maar Rutte is zo’n sterke man die niet zo’n boodschap heeft aan de rechtsstaat. Al toen hij staatssecretaris was werd hij veroordeeld door de rechter wegens discriminatie. Hij heeft er geen problemen mee op gespannen voet met de wet te opereren. Denk bijvoorbeeld aan het vernietigen van zijn sms-verkeer zodat niet gecontroleerd kan worden of hij legaal handelt.  Staatsrechtelijk grensoverschrijdend gedrag is zijn standard operating procedure, zoals ze dat in militaire kringen noemen. Het is een erfenis waar we nog jaren mee blijven zitten. Kijk maar naar de slachtoffers van het toeslagenschandaal, die moeten nog tot 2030 wachten tot ze gecompenseerd zijn. Nederland kan dan al twee premiers verder zijn.

In Den Haag gonst het namelijk van de geruchten dat Rutte de baas van de NAVO, de machtigste militaire organisatie ter wereld, gaat worden. Jens Stoltenberg zit al ver over zijn termijn en gaat volgens plan in september weg. De speculatie over die opvolging namen deze week toe omdat Rutte op bezoek was bij Biden en daar duidelijk maakte dat Nederland volop meewerkt aan het opvoeren van de militaire steun aan Oekraïne. Dat klonk Washington als marsmuziek in de oren. Rutte zou als NAVO-topman tegenover Poetin komen te staan, sinds MH17 zijn aartsvijand.

Natuurlijk beweert Rutte dat hij na zijn premierschap het onderwijs in gaat maar er is niemand die dat gelooft, hijzelf vermoedelijk het minst. Bovendien mag je kinderen dat niet aan doen. De NAVO lijkt dan een veiliger plek.

Er zijn vast mensen die blij zullen zijn als Rutte eenmaal vertrekt. Maar zoals de Duitsers zeggen: be careful what you wish for. Denk je eens in dat hij zijn manier van politiek bedrijven internationaal gaat voortzetten. De internationale rechtsorde is veel minder stevig dan de nationale. En die bleek al niet bestand tegen Rutte. Dan toch maar beter een schoolklas opofferen.