Als Mark Zuckerberg gaat bepalen wie je vrienden zijn

Deze week stopten velen, waaronder ik, met het gebruik van X, mede omdat Musk er de baas is en hij het platform heeft veranderd in een bron van racisme en fascisme. Om dat laatste nog eens duidelijk te maken bracht de miljardair bij de inauguratie van Trump olijk de fascistengroet. Natuurlijk werd dat door zijn fans ontkend want fascisten zeggen altijd dat ze geen fascisten zijn, net als racisten steevast bezweren dat ze heus geen racisten zijn.

Het afscheid nemen van X is een logische en terechte beslissing maar het is ook alsof je stopt met Marlboro roken als blijkt dat de ceo ervan een racist is. En overstapt op Lucky Strike. De reden is weliswaar nobel maar het probleem is veel groter. Wees eerlijk: een goed mens kan nooit een tabaksfabriek leiden. Er bestaan geen gezonde sigaretten, alleen maar dodelijke.

Sociale media doen met je hersenen wat tabak doet met je longen: ze sterven er langzaam door af. En net als het innemen van nicotine is het gebruik van sociale media verslavend. Het gebruik begint ook met nieuwsgierigheid, een verlangen naar status bloeit op, weer een volger erbij, en je kunt het vervolgens niet meer loslaten.

Net als sigaretten in de vorige eeuw zijn sociale media zo alom aanwezig dat je je niet eens kunt voorstellen dat je zonder kunt. Voor alle duidelijkheid: dit wordt geschreven door zo’n verslaafde. Met roken ben ik een kwart eeuw geleden gelukkig gestopt maar met sociale media lukt me dat nog niet. Ik heb dan wel afscheid genomen van X maar nu zoek ik mijn kicks en clicks gewoon op andere platformen.

Sociale media wekken de indruk dat ze het publieke debat mogelijk maken maar in de praktijk vernietigen ze het juist. NRC-columnist Floor Rusman deelt daar dit weekend interessante observaties over. Bijvoorbeeld dat sociale media doen met opinies wat pornosites doen met seks.

“Internetporno richt zich niet op de smaak van de gemiddelde kijker, maar op die van de gemiddelde betalende klant. Klanten hebben een extremere smaak dan kijkers, wat zorgt voor disproportioneel veel heftige porno. Hierdoor verandert de collectieve perceptie van wat normale seks is. Iets dergelijks zie je gebeuren op sociale media, waar buitensporig veel aandacht is voor onderwerpen die bij een kleine groep sterke emotionele reacties oproepen: denk aan de ophef over trans vrouwen in vrouwensporten.”

Zo worden we allemaal geradicaliseerd dan wel murw gemaakt.

Sociale media zijn niet alleen gevaarlijk omdat ze fascisme en racisme aanjagen, het debat verzieken en je geest doden maar ook omdat ze je sociale contacten monopoliseren. Dat realiseerde ik me deze week toen ik door mijn timeline scrollde en zag wat mijn digitale vrienden en kennissen zoal uitspoken. Als ze van sociale media zouden verdwijnen, bestaan ze bij wijze van spreken plots niet meer. Ze hoeven daartoe niet eens hun accounts te verwijderen, de algoritmes bepalen steeds nadrukkelijker met wie je contact hebt en wie niet. Dat geldt natuurlijk niet voor je directe contacten, die je in het dagelijks leven ook ziet, maar wel voor de grote kring die daar omheen hangt en die zich veelal heeft verplaatst naar sociale media. De humuslaag van je sociale leven.

Die onverbiddelijke controle over je contacten en informatie werd deze week nog eens duidelijk toen gebruikers van Instagram en Facebook ineens merkten dat ze Trump en Vance volgden of er hardnekkig toe werden aangezet dat te gaan doen. Daarnaast bleek het niet meer mogelijk te zoeken op bepaalde termen, zoals Democraten. Of bijvoorbeeld Joe Biden. Ineens gaat Mark Zuckerberg bepalen wie je vrienden zijn en met wie je contact mag hebben.

Het op grote schaal afnemen van bereik zonder dat je er iets tegen kunt doen, werd al eerder opgemerkt door mensen die online hun solidariteit betonen met bijvoorbeeld Palestina of Oekraïne. Hun boodschappen worden stelselmatig verstomd, nog maar heel weinigen krijgen ze te zien.

Dat gaat verder dan het verspreiden van racisme en fascisme, het is het vernietigen van het tegengif. Bij verkiezingen kan de boodschap van democratische partijen straks gewoon weggedrukt worden. Daar sta je dan. Massa’s volgers en niemand die je nog hoort.

En hoe wil je ze anders gaan bereiken als je bijvoorbeeld politiek leider bent? Via de kranten die niemand meer leest? De tijdschriften die niet meer bestaan? Blijft misschien over tv, de talkshows waar dagelijks de minuutjes aandacht worden verdeeld onder de gasten. Maar tv is steeds meer in handen van miljardairs. Het afknijpen van de publieke omroep moet hun invloed verder vergroten.

Ja, je kunt overstappen naar andere platformen. Bluesky bijvoorbeeld, dat een prettige omgeving biedt maar de vraag is voor hoelang. Natuurlijk, een vrij debat gaat altijd al snel gepaard met kakofonie, dat hoort erbij, maar als de kakofonie het debat onmogelijk maakt, houdt het op.

Het is tijd om te zoeken naar alternatieven. Zelf ben ik een tijd terug een persoonlijke nieuwsbrief gestart om contact te houden met de mensen die geïnteresseerd zijn in mijn opvattingen en belevenissen. Met Joop willen we binnenkort ook met een nieuwsbrief beginnen. Het werkt op zich goed maar is ook aan storingen onderhevig, mede omdat het mailsysteem overbelast wordt door commercie. De helft van alle mail die rondgestuurd wordt is spam. In het gevecht daartegen sneuvelt ook legitieme mail.

Ik merkte bijvoorbeeld deze week dat ik me niet meer kon inschrijven voor de 1/4e marathon van Rotterdam. De aankondiging bleek al lang geleden verstuurd via een nieuwsbrief maar had ik kennelijk nooit ontvangen. Ik vermoed dat deze is verdwenen in de spamfilters. Ja vermoed, want in de digitale wereld weet je zogezegd alles maar toch nooit waar je aan toe bent.