Als je pro-Palestina bent, kies dan je bondgenoten zorgvuldig

Voor je het weet word je gebruikt als nuttige idioot

Het gaat snel: op straat zien wij een brede coalitie ontstaan van progressieve activisten en islamisten die zich samen inzetten voor hetzelfde doel: Israël moet zijn oorlog in Gaza staken als eerste stap op weg naar een Palestijnse staat “van de rivier tot aan de zee”. Demonstraties trekken niet meer honderden maar duizenden deelnemers. Het doet in eerste instantie denken aan het Vietnamprotest van een halve eeuw terug. Toch bestaat er een groot verschil met de situatie van nu: conservatieve gelovigen van welke snit dan ook sloten zich niet bij de actie aan.

Er zijn wel grote overeenkomsten met een latere beweging: tegen de tirannie van Sjah Rezah Pahlavi in Iran.

Aanvankelijk genoot deze vorst in Europa vooral bekendheid om zijn huwelijkse escapades. Hij had zijn eerste vrouw Soraya na een kort intermezzo met een ander ingeruild voor Farah Diba. Het waren allebei schoonheden die zich graag lieten fotograferen. De roddelbladen waren zo dol op hen dat die in Duitsland al gauw werden aangeduid als Sorayapresse.

Het bewind had echter een andere kant. Sjah Reza voerde een uitgebreid moderniseringsprogramma door nadat hij eerst met westerse hulp een progressief kabinet ten val had gebracht dat de Engelse en Amerikaanse oliebedrijven in Iran wilde nationaliseren. De belangen van buitenlandse investeerders waren sindsdien heilig. De media werden onderworpen aan censuur. Progressieve critici van het regime kwamen terecht in de martelkamers van de Savak, de beruchte geheime politie. Datzelfde gold voor conservatieve geestelijken en andere godsdienstige leiders die het bewind van de Sjah met zijn modepoppen goddeloos achtten en in strijd met de voorschriften van Allah. Dat gold net zo goed voor de landhervorming die de Sjah doorvoerde. Geestelijken – vaak grootgrondbezitters – trokken daarbij aan het kortste eind.

De ayatollahs in de heilige stad Qom maakten net als linkse en liberale oppositionelen kennis met de Savak tenzij ze tijdig vluchtten. Zo kwam Ruhollah Khomeini, de meest vooraanstaande ayatollah, in Irak terecht. Later kreeg hij politiek asiel in Frankrijk. Daar vormde Khomeini een revolutionaire raad. Hij gebruikte een nieuw medium om zijn woord in Iran zelf door te laten klinken: cassettebandjes, die bij tienduizenden Iran werden binnengesmokkeld. Wat bondgenoten betreft, wat hij niet kieskeurig. Er kwam een brede coalitie tot stand van links, liberalen, gematigde conservatieven en die hard geestelijken tegen het bewind van de Sjah. Linkse activisten en fundamentalistische gelovigen speelden gezamenlijk de hoofdrol in massale en gewelddadige demonstraties tegen de Sjah. Uiteindelijk moest de tiran met zijn familie in een privé jet naar Cairo vluchten. Ayatollah Khomeini maakte een triomfantelijke entree. Miljoenen ontvingen hem.

Daarna begon hij onmiddellijk met een enorme repressie tegen seculiere en linkse bondgenoten. De aanhangers van Khomeini vonden de martelkamers van de Savak klaar voor gebruik. De media werden een voor een door fundamentalisten overgenomen. Er kwam een uittocht op gang van progressieve Iraniërs die het beulszwaard van de ayatollahs moesten vrezen. Onder hen was de nu bekende Leidse hoogleraar Afshin Elian, wiens ouders opereerden op de uiterste linkerflank van de Iranese politiek. Via Afghanistan ontkwamen zij naar Nederland.

In linkse kringen was Ayatollah Khomeini destijds behoorlijk populair. Dat duurde tot hij – eenmaal aan de macht gekomen – het masker afwierp.

Wij zien opnieuw een dergelijke coalitie. Anti-imperialistische activisten demonstreren zij aan zij met sympathisanten van Hamas, die zij vaak aanmerken als een legitieme verzetsorganisatie. Dit ondanks het ideologisch gedachtengoed waarin voor, elementen als democratie, gelijke rechten voor de vrouw, ongeloof, homoseksualiteit en seksuele bevrijding in het algemeen geen ruimte is. En dan wordt dit nog enigszins welwillend geformuleerd. Hamas heeft in Gaza een dwangstaat ingericht, waar alles wat God volgens de ideologie verboden heeft, streng wordt gestraft. Pro-Palestina-activisten hebben de neiging dit door de vingers te zien omdat Hamas zogenaamd aan de goede kant staat en voortkomt uit het Palestijnse volk. Ook houden zij staande dat de terreurorganisatie indirect het product is van 75 jaar Israëlische onderdrukking.

Als straks Palestina bevrijd is, - hopen zulke activisten - komen gematigde krachten naar voren. Niet Hamas zal de boventoon voeren maar een Palestijnse Nelson Mandela.

Dit is een wensdroom. De coalitie met Ayatollah Khomeini heeft geleid tot een nachtmerrie, waarbij zijn bondgenoten de eerste slachtoffers waren. Als democraten en totalitaire bewegingen gemene zaak maken, wordt altijd afgerekend met de democraten als ze niet meer nodig zijn. Zij zijn de eerste slachtoffers van de nieuwe dictatuur.

De westerse fans van Khomeini kwamen in hun rijke, veilige landen met de schrik vrij. Ze leefden tenslotte in gevestigde democratieën waarin hun mensenrechten als vanouds werden gegarandeerd. Voor hen had het geen verdere gevolgen. Voor hun geestverwanten in Iran wel maar daarover maakten sindsdien alleen gespecialiseerde organisaties als Amnesty International zich druk.

Leer daarvan. Kies je bondgenoten met zorg. Er is reden genoeg te demonstreren voor een staakt het vuren in Gaza maar laat je niet gebruiken als nuttige idioot.

Ja maar Hamas! Inderdaad. Ja maar Hamas!

En niet te vergeten: ja maar de Houthi’s, die in Jemen de slavenhandel legaliseerden en in Sanaa homoseksuelen terecht stellen of het niks is.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin ook al is de laatste put nu dicht.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: Xi.