Als de staat kinderen mishandelt

De mensheid heeft de neiging dezelfde fouten steeds opnieuw te maken. Ik geloof dat het Hannah Arendt was die dat constateerde, maar dat kan ik natuurlijk ook weer mis hebben. Ik moest er in ieder geval aan denken toen ik vrijdag in wijkgebouw De Hillevliet op Rotterdam-Zuid de laatste try-out zag van Verloren Jeugd, een theatervoorstelling over hoe onvoorstelbaar kinderen hebben geleden onder wat nu het Toeslagenschandaal heet. Het stuk is gebaseerd op getuigenverklaringen van jongeren die de gruwelen echt jarenlang hebben ondergaan. Die verklaringen zijn verwerkt tot een voorstelling over drie kinderen die opgesloten zitten in hun ouderlijk huis. Naar buiten durven ze amper want daar is het onveilig. Ze zijn onverzorgd, mishandeld en aan hun lot overgelaten. Binnen schuilen ze achter de voordeur, waarop ondertussen de deurwaarders bonken.

Je ziet de drie in een imaginaire woning. Enkele strippen tape op het verder lege podium geven de meubels aan. Meer is er niet, de voorstelling draait volledig om drie jonge acteurs die een jongen van 14 en twee meisjes waarvan er een 8 is, verbeelden. Het trio is alleen thuis. Hun moeder is aan het werk, de vader is al lang uit beeld. Mama is eigenlijk ook nooit thuis want ze draait als verpleegkundige dubbele diensten om het gezin in leven te kunnen houden. Tenminste dat denken de kinderen. Of het echt zo is weten ze niet, het zijn immers kinderen. Ze vertellen elkaar ook verzinsels om hun gebrek aan kennis en besef op te vullen. Zoals dat de koning verliefd is op hun moeder en er daarom allemaal brieven met 'In naam van de koning' door de brievenbus komen.

Het overleven lukt amper want de Belastingdienst pakt steeds alle verdiensten af, met in hun kielzog andere schuldeisers. Zo wordt de zaal ineens donker omdat het energiebedrijf wegens achterstallige betalingen de elektriciteit afsluit. Zelfs eten is er amper, de kinderen gaan met rammelende magen naar school. Nergens kunnen ze heen en ieder moment kan Jeugdzorg op de stoep staan om hen af te voeren. Die vrees heerst voortdurend want daar worden ze op school door de leerkrachten bang mee gemaakt. Het klinkt als een dictatuur ver weg maar het is allemaal echt gebeurd, onder onze neuzen. Volgens de officiële cijfers zijn 60.000 kinderen slachtoffer geworden van deze politiek, de makers spreken van 80.000. Het zijn allemaal onvoorstelbare cijfers.

Verloren Jeugd van het Rotterdams Wijktheater is het vervolg op de verpletterende voorstelling Verloren Onschuld waarin het verhaal van de moeders wordt verteld. Daar schreef ik hier eerder over. Natuurlijk speelt mee dat die eerste ervaring amper valt te overtreffen en gewenning altijd sneller optreedt dan je denkt maar deze jeugdversie raakte me ook om enkele andere aspecten minder hard. Vooraf aan de voorstelling vroeg een toeschouwer me ‘weet u waar het over gaat vanavond?’ Ik antwoordde ‘over de kinderen van de toeslagenaffaire’ maar had ik dat niet gedaan dan was de man daar pas tegen het einde achtergekomen. Het verhaal wordt namelijk helemaal verteld vanuit het perspectief van de kinderen die geen idee hebben wat hen overkomt. Daardoor blijf je als publiek ook lang in het duister tasten.

Het is vooral gekmakende onzekerheid en verwarring die de boventoon voeren, het gevoel van onrecht zwelt pas later aan als in het laatste deel de spelers citeren uit getuigenissen. Kinderen werd hun jeugd ontstolen door de almachtige staat. Het meisje vertelt bijvoorbeeld dat ze uit haar gezin werd weggehaald door Jeugdzorg, zogenaamd voor haar eigen veiligheid, en vervolgens in een jeugdgevangenis werd geplaatst omdat er geen andere opvang beschikbaar was. Daar zat ze dan, onschuldig tussen de criminelen. Onvoorstelbaar maar waar.

Je zou denken de samenleving ervan leert maar nee, de partijen die zichzelf op de borst kloppen voor hun politiek van ‘harde aanpak’, wat veelal een camouflageterm is voor het onmenselijk handelen dat leidde tot deze historische ellende, werden gewoon herkozen.

Ook dat is wat deze voorstelling voor mij anders maakte. Bij de eerste voorstelling dacht ik nog dat het nooit meer zou gebeuren. Nu komt er een regering die hetzelfde gaat doen, te beginnen bij asielzoekers. En het deel van de bevolking dat het liever niet meer heeft over het Toeslagenschandaal vindt het opnieuw prachtig. Hannah Arendt heeft het helaas goed gezien.

Verloren Jeugd van het Rotterdams Wijktheater is op verschillende plaatsen te zien, hier de speellijst.