Als burgers echt met hun rug tegen de muur staan, geeft de overheid niet thuis

Er zit een zekere mate van kwaadaardigheid in de stijl van het moderne bestuur.

Het verhaal over Amsterdamse Mira (27), een alleenstaande moeder, die met haar twee maanden oude baby in een auto woont, is viraal gegaan, vooral nadat AT5, Linda en Hart van Nederland er aandacht aan besteedden. Van alle kanten wordt door particulieren hulp geboden. DENK-raadslid Anouar Yacoubi heeft beloofd schriftelijke vragen te stellen aan B&W van de hoofdstad.

Daardoor raakt misschien een wezenlijk aspect van de affaire op de achtergrond: de reden waarom de gemeente Amsterdam Mira elke hulp weigert bij het vinden van een woning. Haar aanvraag voor een urgentieverklaring werd afgewezen met het volgende argument: Mira had een gezin gesticht zonder over voldoende woonruimte te beschikken want ze was al langere tijd dakloos. De gevolgen zijn nu geheel aan haar te wijten. Van overmacht kan  geen sprake zijn. Ze krijgt daarom geen urgentieverklaring. Vanwege de woningnood moet de gemeente daar nu eenmaal zeer terughoudend in zijn.

Mira pikte dit niet en stapte naar de voorzieningenrechter. Deze bepaalde dat de gemeente Amsterdam de weigering slecht had onderbouwd. Met de belangen van de baby was onvoldoende rekening gehouden. Amsterdam kreeg zes weken om met een beter verhaal te komen. Daar zijn er nu drie van verlopen. Het is te hopen dat in de tussentijd niet Veilig Thuis of Jeugdzorg aan het portier van Mira's autootje komen trekken want dat is ook nog goed mogelijk. Vooral nu ze zo in de picture staat.

Bij de gemeente Amsterdam werken blijkbaar ambtenaren die al hun creativiteit inzetten om zulke genadeloze, van vijandschap tegenover de burgers getuigende redeneringen te verzinnen. Wie dakloos is en zwanger raakt, sticht een gezin zonder over voldoende woonruimte te beschikken. Eigen schuld. Dat is geen overmacht. Dan had je het maar moeten voorkomen. Hoe? Door een abortus wegens dakloosheid misschien?

Iemand komt niet alleen met zo'n verhaal aandragen maar er is ook nog een superieur die er de verantwoordelijkheid voor draagt. Als zo'n affaire dan tot ontwikkeling komt, is er geen wethouder van Volkshuisvesting – in Amsterdam heet die Zita Pels (GroenLinks) - die ingrijpt, uitzoekt wie verantwoordelijk waren voor de afwijzing en deze  miskleun in de kiem smoort. Niemand, niemand in de gemeentelijke bestuursorganen heeft in gaten met hoe veel kwaadaardigheid die moeder met haar baby in de auto wordt behandeld. De toeslagenaffaire laat zien dat deze benadering en deze mentaliteit geen ontsporingen zijn maar karakteristiek voor de richting die de overheid op gaat.

Dezer dagen raakte de Voedselbank van Spijkenisse in de publiciteit. Die hanteert niet alleen een zeer streng toelatingsbeleid maar onderwerpt de klanten ook aan een soort militaire discipline. Kinderen mag je niet mee naar binnen nemen. Die mogen niet mee boodschappen doen. Anders word het een zootje. Klanten moeten buiten in de rij op hun beurt wachten,  ook bij wind en regen. Iedereen heeft een tijdslot en wie niet of te laat verschijnt, krijgt de week daarna maar een half pakket mee zonder zuivel, brood, groente, aardappelen of vlees/vis. Klanten klagen over een vijandige bejegening door de vrijwilligers die de voedselpakketten uitdelen.

Voedselbanken zijn particuliere organisaties die werken met vrijwilligers en vallen onder een stichtingsbestuur. Toch zitten ze heel dicht tegen de overheid aan en ambtenaren verwijzen burgers in problemen vaak naar de Voedselbank. In de raad van de gemeente Nissewaard, waarvan Spijkenisse de hoofdstad is, zijn dan ook vragen gesteld. Vanuit het College werd onderzoek gedaan. Men wendde zich tot het stichtingsbestuur dat zich uiteraard niet in de klachten herkende. Niemand van de gemeente ging bij de klanten op zoek naar een zienswijze. Ook hier zien wij hoe burgers worden gekoeioneerd en opzijgeschoven. De kritische gemeenteraadsleden laten het er niet bij zitten. Zij stellen: "Wij, maar ook de mensen die bij ons hun verhaal gedaan hebben, worden nu weggezet als leugenaars, althans zo ervaren wij dat. De mensen die het aangedurfd hebben om bij ons hun verhaal te doen, hebben er recht op serieus gehoord te worden."

Ook hier vraagt een mens zich af hoe en onder welke omstandigheden iemand dit verzint: iemand – wellicht een ouder met kinderen – te straffen door ze een week groente, vis en vlees te onthouden wegens laatkomen. Het lijkt een beetje op strafkortingen die de sociale dienst in de meeste gemeentes voor het minste of geringste oplegt. De halvering van het rantsoen is dáárdoor geïnspireerd. Het is ook niet nieuw. In 2014 kwam de Spijkenisser Voedselbank al eens in opspraak: een klant had te veel fruit in het pakket gekregen en die weggegeven aan een ander. Dat mag niet. Dat mag absolúút niet. Het gezin werd meteen uit de Voedselbank gegooid, zo deelde RTL mee.

De onaangename toon van de Voedselbank Spijkenisse komt sterk tot uiting in het informatieboekje dat klanten wordt uitgereikt.

Er bestaat een grote overeenkomst in de bejegening van de dakloze alleenstaande moeder Mira in Amsterdam en die van de voedselbankklanten in Spijkenisse.  Het zijn overvragers die je kort moet houden. Voor je het weet, maken ze misbruik van je goedheid. Van hun eigen goedheid  zijn deze stellers van grenzen en regels ten diepste overtuigd. Zij zullen zich ook zeer verongelijkt voelen, mochten zij kennis nemen van dit stukje. Is dat nu de dank?

Dit is de dank! Op grond van deze voorbeelden – die geen uitzonderingen zijn maar staan voor een groter geheel – doet de Nederlandse burger er goed aan zich voor te bereiden op het ergste. Als zij werkelijk in de problemen komen, als zij echt met de rug tegen de muur staan, geeft de voor het overige zo alomtegenwoordige overheid niet thuis. Op zijn best sluit zij je op in een keurslijf van verboden en voorschriften. Dan wordt de Staat geen deel van de oplossing maar wel van het probleem. Nederlanders zijn opgevoed met het idee dat de boven ons gestelden het beste met ons voor hebben. Daar mogen burgers niet meer van uitgaan. Er zit een zekere mate van  kwaadaardigheid in de eenentwintigste eeuwse bestuursstijl. En die kwaadaardigheid neemt toe.

Misschien kan Kim Putters, die van zulke dingen verstand heeft, dit thema eens op tafel leggen nu de vier politieke leiders over de inhoud gaan praten want de Kamer zal zijn aanstelling wel verlengen.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de formatie.