Alles draait om individueel succes

Bij het begeleiden van scripties maak ik soms studenten mee met psychische problemen als faalangst, stress en onzekerheid. Ik heb geen exacte cijfers hoeveel studenten hiervan last hebben. Maar ik hoor dat studentenpsychologen steeds vaker aan de bel trekken over het groeiende aantal studenten met psychische problemen. Angst voor studieschuld en de invloed van social media worden genoemd als oorzaken. Ook de toegenomen prestatiedruk op de universiteit zou hieraan ten grondslag liggen. Zo werkt tegenwoordig iedere universiteit met criteria als selectie, prestatieafspraken en excellentie. Studenten die niet mee kunnen komen, moeten zich verantwoorden.

Deskundigen pleiten voor het verminderen van de studiedruk. Mij lijkt het dat die prestatiedruk niet begint op de universiteit. Voor wie ernaar zoekt, is het niet moeilijk andere voorbeelden te vinden van de druk die ons van buiten wordt opgelegd en die ervoor zorgt dat we voortdurend aangemoedigd worden om onszelf te verbeteren en in competitie met anderen te treden. Denkend aan basisscholen zie ik toets- en testfabrieken voor me die kleuters trainen om betere ‘testmakers’ te worden. Maar vergeet ook de periode na de universiteit niet. Werk is voor veel mensen vooral een kwestie van het beter doen dan je collega’s. Iedere week je targets halen en records breken. Om dit mogelijk te maken staan op de werkvloer van bedrijven in Silicon Valley fitness-toestellen en geven ze massages.

Zelfs op televisie is er geen programma meer zonder dat een wedstrijdelement. Competitie is het onderliggende motief van programma’s die op het eerste gezicht gaan om luchtige onderwerpen als eten en reizen. Programma’s als wie het lekkerste kookt (‘Heel Holland bakt’), het langst overleefd (‘Expeditie Robinson’), het beste kan dansen (‘So You Think You Can Dance’) of het fraaist kan zingen (‘The Voice of Holland’) worden gepresenteerd in termen van een meedogenloze afvalrace. Wie niet aan de verwachtingen van de jury voldoet, is een verliezer en moet meteen naar huis.

Van basisschool tot universiteit en van werk tot ontspanning, we leven volgens de Franse schrijver Michel Houellebecq in een wereld van markt en strijd. Omdat daarin alles draait om individueel succes, zullen depressie, burn-out en stress onze volksziektes blijven.

Dit stuk verscheen eerder in AdValvas , onafhankelijk magazine van de Vrije Universiteit Amsterdam.