Alleen tegen de Staat: hoe burgers tot nummers en dossiers worden omgevormd

Onthutst heb ik de tv-documentaire “Alleen tegen de Staat” gezien, waarin een aantal getuigenissen zijn vastgelegd van slachtoffers van de toeslagenaffaire. Vooral de geuite woede van één van de slachtoffers vond ik persoonlijk indrukwekkend. Zij  ventileerde enkele malen nadrukkelijk: ‘Ik haat ze! Ik haat ze!’ Daarbij doelend op de overheid en haar ambtenaren.

Als zo’n indringende wanhoopskreet wordt geuit dan moet dat als een zeer ernstig signaal worden opgevat over onze rechtsstaat.

Vooral het sneeuwbaleffect van ernstige nadelige bijeffecten als er eenmaal iets fout gaat was verbijsterend om aan te moeten horen. Vergelijkbaar met een dominospel waar als de eerste steen omvalt een kettingreactie aan omvallende stenen volgt, zonder dat door menselijk ingrijpen dit proces kan worden gestopt. Een diepe vernedering keer op keer was de ervaring van een ander slachtoffer. In een goed functionerende rechtsstaat mag het niet voorkomen dat burgers een overheid letterlijk haten of zich keer op keer door de overheid vernederd voelen.

Na het zien en aanhoren van deze getuigenissen kwam bij mij direct bovendrijven dat deze film verplichte lesstof zal moeten worden voor alle ambtenaren en medewerkers bij de overheid. Vooral voor hen die beslissingen nemen die voor burgers een grote impact kunnen hebben. Zij zijn immers de uitvoerders van overheidsbeleid dat steeds meer gebaseerd is tot het eenvoudigweg omvormen van mensen als individuen in onpersoonlijke nummers en dossiers. Waar de menselijke maat als factor, om de te nemen overheidsbeslissing zorgvuldig aan te kunnen toetsen, bewust volledig is uitgeschakeld.

Burgers hebben recht op een goede bescherming tegen een oppermachtige Staat. Die feitelijke bescherming ontbreekt in Nederland. Wet en regelgeving in vele sectoren dienen steeds vaker om aan burgers uit te kunnen leggen waarom een aangesproken overheidsorgaan vooral niet verantwoordelijk te achten is. In plaats van een uitleg aan die regels te geven dat aan burgers daadwerkelijk bescherming kan worden geboden tegen onrechtmatig overheidsgedrag.

De losgebarsten discussie over het verval van onze rechtsstaat beperkt zich thans te veel tot het bestrijden van ernstige criminele activiteiten. De getuigenissen van de slachtoffers van de toeslagenaffaire hebben glashelder duidelijk gemaakt dat het verval van onze rechtsstaat ook voor burgers in hun relatie met hun overheid net zo belangrijk is, zolang burgers niet goed beschermd zijn tegen onrechtmatig handelen van haar eigen overheid.

De slachtoffers van de toeslagenaffaire die hun getuigenissen op film hebben laten vastleggen verdienen het dat het door hen afgegeven signaal een goed vervolg krijgt. Zodat de rechtsbescherming voor alle burgers door een goed functionerende rechtsstaat in de toekomst stukken beter geborgd zal zijn.