Alledaags racisme in Nederlandse talkshows

Er is inmiddels veel geschreven en gezegd over het voorval tussen Martin Šimek en Sylvana Simons bij De Wereld Draait Door. Waar ik zelf nog niks over heb zien verschijnen was het comfort dat Šimek voelde aan tafel bij Matthijs van Nieuwkerk om een term als ‘zwartjes’ te kunnen laten vallen.

In de documentaire over De Wereld Draait Door werd nadrukkelijk gezegd dat men de gasten en het publiek voorafgaand de uitzending al lekker op stoom probeert te krijgen. Men moet zich op zijn gemak voelen. Toen Šimek ‘zwartjes’ liet vallen als beschrijving van Afrikaanse bootvluchtelingen was Van Nieuwkerk zich ook in eerste instantie van geen kwaad bewust. Ook nadat Simons om opheldering vroeg en Šimek verbaal om zich heen begon te slaan parafraseerde Van Nieuwkerk Simons’ vraag tot een duiding van haar ongemak met de term. Van Nieuwkerk zelf had er geen problemen mee. 

Microagressie Veel van mijn vrienden zetten zich schrap of kijken geen Nederlandse praatprogramma’s meer mede omdat presentatoren racisme accepteren. Het Nederlands publiek debat is zo verziekt dat men uitspraken waar Hans Janmaat voor veroordeeld werd nu zonder blikken of blozen gewoon op tv als normale taal bezigt. Zelfs in een gesprek over het zien opgroeien van dochters spreekt men over ‘thuiskomen met een grote neger’ als een doemscenario. Wijlen Martin Bril sprak die woorden uit in De Wereld Draait Door en Van Nieuwkerk en de zaal lachten. Zonder het racistisch incident überhaupt als racistisch te duiden, ging Van Nieuwkerk toen door naar het volgend gespreksonderwerp.

Ook bij de commerciële, die het qua diversiteit beter doen dan de publieke, leeft het ‘onder elkaar’ sentiment. We weten allemaal nog hoe Humberto Tan dacht dat hij moest reageren toen Jack Spijkerman zei dat hij ‘niet alleen donker maar ook dom was’. Tan hield ongemakkelijk zijn kaken stijf op elkaar en ging door zonder er op in te gaan. De vraag is of Tan nog het programma zou presenteren als hij een glas water in Spijkermans gezicht had gegooid, zoals Claudia de Breij bij Prem Radhakishun deed in 2007 toen hij over de schreef ging in De Wereld Draait Door. Spijkerman was namelijk daar om een nieuw programma voor RTL4 te promoten. Gezien het feit dat de talkshow Tan’s naam niet draagt, men in eerste instantie vond dat hij het samen met Eva Jinek moest presenteren en de talkshow vooral een promotievehikel is voor talenten uit de RTL stal, denk ik dat hij bij het geringste gestotter vervangen wordt. Hij doet het goed, maar wel binnen de nauwe kaders die hem geboden worden.

Bij Tan horen we bijvoorbeeld niet de hoofdredactie in radioprogramma’s verkondigen dat Spijkerman of anderen niet welkom zijn. Bij DWDD ging hoofdredacteur Dieuwke Wynia in 2010 langs bij het radioprogramma ‘Lunch!’ op Radio 1 om dat wel te doen. Wederom was Radhakishun tekeer gegaan en mocht voor straf de rest van het seizoen niet meer aanschuiven. Radhakishun nam aanstoot aan feitenvrije columns van de Volkskrant en maakte hen belachelijk door hun tv-recensent Jean-Pierre Geelen van pedofilie te beschuldigen. Ik denk dat Radhakishun zich eigenlijk net als Nico Dijkshoorn moet voordoen als dichter of kleinkunstenaar. Alleen zo kom je weg met beledigingen, waar Van Nieuwkerk overigens wel smakelijk om kan lachen. Onder een sausje van witte babyboomers-rebellie mag het namelijk wel, en structureel.

De uitzondering Toen Simons maandag nog een keer aan tafel schoof bij Matthijs van Nieuwkerk was zij deze keer de gast. Op het scherm werden enkele van de honderden racistische tweets over het voorval getoond, waaronder 1 van een dame die door de Volkskrant een podium had gekregen. Van Nieuwkerk leek te doen alsof hij helemaal niet op te hoogte was van hoe racistisch het er aan toe gaat in Nederland. Of hij ging gewoon mee met de ophef die zijn programma zelf had gecreëerd, zoals in 2011 met Studio Job.

Halina Reijn, die afgelopen maandag de tafeldame was, speelde gelukkig geen advocaat van de duivel, zoals ik vreesde, en waagde ook een poging in de anti-racisme wateren van Nederland. De ontvangst van haar inbreng heeft voor zover ik het heb kunnen peilen minder racistische of neerbuigende reacties voortgebracht dan hoe Simons haar verworven positie in het Nederlands medialandschap nu inzet voor verandering.

Van Nieuwkerk ging dan wel mee met de ophef maar probeerde Šimek’s ‘zwartjes’ te reduceren tot een domme uitspraak. Hij herhaalde ‘domoor’ een paar keer als samenvatting van Simons’ analyse van Šimek tot Simons zei dat dat te makkelijk was. Het gaat volgens haar over het falen van fatsoensnormen en de verharding van ons taalgebruik wanneer er gesproken wordt over mensen met wat meer pigment dan de gemiddelde gast bij de Wereld Draait Door. Als het over andere mensen gaat die te maken hebben met uitsluiting of onderdrukking accepteren we neerbuigende, beledigende en dehumaniserende verkleintermen niet.

Ze vroeg terecht waarom we dat dan wel accepteren als het over zwarte mensen gaat. Waarom was het verhaal van Šimek, over onder andere een jongen uit Bangladesh die daar een oorlog heeft meegemaakt terwijl er helemaal geen oorlog in Bangladesh is geweest, belangrijker? Is de manier waarop we nu met vluchtelingen uit Afrika omgaan niet juist het resultaat van de culturele en sociale acceptatie van hun dehumanisatie door middel van termen als ‘dobbernegers’?

Domoor De noodzaak om ‘domoor’ te herhalen, en Šimek zo ogenschijnlijk te beschermen, toonde aan dat Van Nieuwkerk het liever niet had over het gemak dat Šimek voelde om in zijn bijzijn dat soort termen te bezigen. Maandagavond vond hij opeens ook dat de term neerbuigend was in tegenstelling tot eerder toen Šimek het uitsprak. Tuurlijk is het goed dat hij zich er nu ook tegen uitspreekt, maar als hij niet begrijpt waarom hij zich er tegen moet uitspreken dan zijn we geen stap vooruit gekomen.

Racisme wordt niet veroorzaakt door opleidingsniveau of intellect maar door de gedachte superieur te zijn ten opzichte van een ander gebaseerd op ras en ook daar naar te handelen. Hulp aan Afrikaanse vluchtelingen gebruiken om je eigen goedheid te etaleren is naast onsmakelijk ook racisme. Zij zijn dan namelijk gereduceerd tot objecten waarmee een verhoogde sociale status wordt gezocht. Het feit dat Afrikaanse vluchtelingen mensen zijn, die überhaupt omdat ze mensen zijn als zodanig behandelt moeten worden, wordt uit het oog verloren alleen omdat jij erop kickt dat mensen je een goed mens vinden. Zij zijn dan niet gelijkwaardig aan jou in jouw beleving.

Baudeting Het voorval en de nasleep zijn tekenend voor de acceptatie van raciale microagressie in het Nederlandse publieke debat, en in het bijzonder praatprogramma’s zoals die van Van Nieuwkerk. Uitsluiting is via ons taalgebruik genormaliseerd. Het merendeel van televisiemakers, gasten en kijkers accepteren dat er zonder tegenspraak laatdunkend over niet-witte en niet-westerse etnische groepen wordt gesproken. We accepteren dat wanneer De Wereld Draait Door het over vluchtelingen heeft de redactie ogenschijnlijk structureel weigert om vluchtelingen, bijvoorbeeld de mensen van We Are Here , als gasten uit te nodigen.

Hoe anders kunnen we verklaren dat Thierry Baudet hier in Nederland haast ongehinderd zijn xenofobische ideeën mag spuien en op de Franse televisie compleet werd uitgekleed. Door het programma Pauw werd hij zelfs op reis gestuurd naar Sicilië om vervolgens de misère die hij daar aantrof te bagatelliseren. Zijn reisgenoten waaronder Eva Jinek, Myrthe Hilkens en Sophie Hilbrand probeerden hem tevergeefs aan te spreken op zijn verdraaiïng van wat zij gezamenlijk aantroffen. Als een glibberige aal wist hij hun kijk op de feiten te framen als het resultaat van een softe linkse bril. In Frankrijk daarentegen werd hij aangesproken door een Afrikaanse schrijfster. Met open mond moest hij ondergaan hoe zij de stuitende hypocrisie en xenofobie van zijn uitspraken met de grond gelijk maakte. Zo ook was Simons aanwezigheid bij het verhaal van Šimek noodzakelijk omdat anders het problematische van ‘zwartjes’ in de televisiestudio onopgemerkt zou zijn gebleven.

Inspraak op beeldvorming Daar gebeurt beeldvorming, in de studio . Met dit zoveelste voorval kregen we weer een inkijkje in het sociaal en cultureel denkmilieu waar De Wereld Draait Door en andere talkshows in verkeren en uiteindelijk ook op mikken. Het is een benauwde blik op Nederland en op wie toegang moeten krijgen tot het publieke debat. Op een gegeven moment besef je ook dat het verspilde moeite is om aan de makers van talkshows uit te leggen wat er mis is met wat ze maken. Ik en mijn vrienden behoren niet tot de primaire doelgroep en dus zullen meeste programma’s ons ook nooit als publiek serieus nemen. Men praat liever over ons dan ons als gasten uit te nodigen of in de redactie op te nemen.

Paradoxaal genoeg is dat een best wel bevrijdende gedachte. Het maakt energie vrij om na te denken over wat voor gesprekken en gasten ik wél zou willen zien in het Nederlandse publieke debat. Anderhalf jaar geleden begon ik er al hardop in het openbaar over na te denken en inmiddels ben ik al heel wat stappen vooruit. Ik heb de tijd genomen en weet nu wat voor soort ontwikkeling ik door een programma wil ervaren als kijker. Om die kijkervaring mogelijk te maken zit er niks anders op dan het zelf te gaan doen. Ik heb een landelijke zender die het wil uitzenden, ik heb een opname locatie waar ik de talkshow kan opzetten en nu heb ik een crowdfunding campagne gelanceerd om de rest te bekostigen. Juist nu is het tijd voor een programma waarvan de gasten en presentator weten dat ‘zwartjes’ geen gangbare term is om Afrikaanse bootvluchtelingen te beschrijven.