Albert Heijn, of een korte cursus neoliberalisme

Een neoliberale overheid komt in dit dossier principieel niet op voor de burgers.

Wie gevorderde scholieren en beginnende studenten de essentie van het neoliberalisme wil duidelijk maken, heeft een prachtige case study aan de multinational Albert Heijn.

Les een. In de neoliberale economie gaat het om aandeelhouders en topmanagement. De aandeelhouders willen zoveel mogelijk dividend en de topmanagers krijgen, als ze daarin slagen, naast hun exorbitante salarissen bonussen en andere financiële faciliteiten.  

Daartoe moeten uiteraard de kosten zo laag mogelijk worden gehouden. Afknijpen dus van werknemers, leveranciers en klanten. Want zover rijkt de macht van een multinational. Lonen en werkomstandigheden zo beperkt mogelijk houden. Flexibele schillen en graag werken met uitzendbureaus: de neoliberale koppelbazeneconomie.

Daarnaast zo laag mogelijke prijzen bedingen bij leveranciers en hogere kosten subiet doorberekenen voor de klanten. Profiteren van de omstandigheden ook. Klagen – sorry, hoor! - tegenover werknemers en leveranciers over gestegen kosten. Covid, inflatie, dure grondstoffen en oorlog in Oekraïne. Net als de boeren grossieren supermarkten in een combinatie van halve waarheden, hele leugens, nepfeiten en intimidatie. Daarnaast via de wet van graaiflatie voor de klanten structureel wat meer rekenen dan kostenstijging rechtvaardigt. Albert Heijn, de ‘grootste kruidenier’ van Nederland die als ouderwetse middenstander een ‘onsje meer’ incasseert. Ongestraft.

Albert Heijn maakte tijdens en na de covid-crisis recordwinsten. Gezien de bovengenoemde machtssituatie is het uiteraard naïef en zinledig om te vragen of het concern die winsten deels wil ‘schenken’ aan leveranciers – bijvoorbeeld boeren minder uitknijpen – werknemers – hogere loonsverhogingen dan alleen compensatie voor prijsstijgingen, en betere arbeidsvoorwaarden – en klanten – lage prijzen voor elementaire levensbehoeften en eerlijke doorberekening van prijsstijgingen.

En dan hebben we het niet over het grote aanbod aan ongezonde producten – snoepjes bij de kassa – en de trucjes om zo groot mogelijke hoeveelheden te verkopen – het zwaarste pakje ham bovenop de stapel.

Les twee. Theoretisch zou de overheid in een aantal van de genoemde gevallen moeten interveniëren ten bate van de burgers. Maar volgens de neoliberale overheid is Albert Heijn is een multinational, dus het concern wordt – bijvoorbeeld fiscaal – ‘anders’ behandeld dan een Nederlands bedrijf. Het onderzoek van de Rabobank dat de graaiflatie aantoont, noemt VVD’er Rutte ‘dun’ en zijn collega en partijgenoot Adriaanse ‘polariserend’.

Een neoliberale overheid komt in dit dossier principieel niet op voor de burgers – werknemers, leveranciers, klanten – omdat het over de heilige markt gaat. Die werkt immers prima, burgers zijn heel goed in staat om de markt naar hun zinnen te zetten. Daarnaast bemoeit de overheid zich even principieel niet met looneisen en arbeidsvoorwaarden. Daarvoor heeft zij haar superambtenaar Klaas Knot, directeur van de Nederlandsche Bank. De bank voor de banken en andere grote bedrijven.

Zoals decennialang zijn voorgangers onaflatend plachten te blaten, blaat Knot dat hogere lonen de groei van de economie belemmeren. Maar de kwantitatieve groei van de economie is nu precies wat niet alleen ons land in gruwelijke problemen heeft gebracht. Andere economen dan Knot hebben het dan ook steeds vaker over een grootschalige kwalitatieve groei van de economie door te focussen op duurzaamheid en klimaatbestendigheid. Produceren zonder de omgeving te vervuilen en het klimaat op te warmen. Dat is echter op korte termijn veel te duur in de ogen van Knots opdrachtgevers.

Les drie. Neoliberalen laten zich graag bedwelmen door de toekomstmuziek van ecomodernisten als professor Louise Fresco, die net als Knot de prioriteit geven aan groei. Alle problemen verdwijnen als sneeuw voor de zon door de glanzende technologie van de toekomst. Zuinige vliegtuigen, bedrijven die geen stikstof en CO2 uitstoten, groene landbouwgiffen en wat dies meer zij.  

De praktijk is echter heel anders. Voor veel toekomstmuziek bestaat nog geen enkel wetenschappelijk bewijs. Sterker, er is daarvoor nog geen concreet praktijkvoorbeeld beschikbaar. Slimme technologieën die nu al beschikbaar zijn, vinden bedrijven te duur. Andere – ‘slimme’ stallen – blijken nauwelijks of in het geheel niet te werken. Bijvoorbeeld decennialang onderzoek naar algen als vervanger van benzine vordert met slakkengang. 

Doch…een enkele keer doen de ecomodernisten zelfs een duit in het woke zakje. Wie de groeiende wereldwijde overbevolking problematiseert, is een racist, volgens Fresco. 

Hulde!