Alarm slaan over het klimaat is de enige vorm van realisme

De positivo's en moodsplainers laten weer volop van zich horen in het klimaatdebat. Voor wie zich er ook aan ergert behandeld te worden als een fragiele peuter die voor de harde realiteit beschermd moet worden: als ergens brand uitbreekt, dan is het geen 'alarmisme' om alarm te slaan. Noem de klimaatcrisis een klimaatnoodtoestand en klimaatcrisis, want dit zijn beide accurate en objectieve termen.

Waarom sla je alarm in een noodtoestand? Omdat er op dat moment twee mogelijkheden zijn. Er ontstaat ernstige schade, of deze schade wordt zo veel mogelijk beperkt, zo niet voorkomen. En omdat een noodtoestand betekent dat de tijd om te handelen beperkt is. Hoe langer je wacht, hoe minder mensen, huisdieren en spullen je uit het brandende pand kunt redden.

Elke maand dat we traag handelen in de klimaatcrisis, nemen de mogelijkheden om de gevolgen ervan te beperken af, en nemen de kosten (de inspanning die we moeten leveren) om dezelfde mate van schade te voorkomen toe. Anders gezegd, als we nu handelen kunnen we met dezelfde inspanning (tijd, geld, werk) veel meer bereiken dan over een jaar. Over een jaar heeft diezelfde inspanning minder effect en is veel duurder.

Daarnaast neemt in een noodtoestand elke seconde de kans toe dat gebeurtenissen met een grote impact zich voordoen. Ook al is de kans op dat soort 'tipping points' in het begin klein, de impact áls ze zich voordoen is heel groot.

Een brandend gebouw wordt instabiel: een plafond kan naar beneden komen, een muur kan instorten, zelfs het hele gebouw. De beschrijving van de klimaatcrisis als noodtoestand is dus wetenschappelijk verantwoord: de mate van noodtoestand wordt uitgedrukt in de kans op gebeurtenissen met grote negatieve impact, waarin de tijd die het vergt om maatregelen te nemen lang is en die waarbinnen de gebeurtenissen kunnen worden voorkomen kort. Anders gezegd, in een noodtoestand moet je met een noodgang radicale maatregelen nemen. Hoe langer je wacht, hoe radicaler maatregelen worden om nog afdoende te zijn.

Nu zeggen de moodsplainers en positivo's: dat kan wel zijn, maar om mensen in beweging te krijgen moet je hoop bieden en positiever zijn, want angst werkt verlammend. Ja, misschien is dat een goede manier om in de opvoeding met kinderen om te gaan. Maar wij zijn volwassen.

Mijn ervaring is dat dit soort uitspraken komen van mensen die erg oncomfortabel zijn met boosheid, angst en verdriet - alle zeer waardevolle menselijke emoties. En nog belangrijker, gezonde emoties met een evolutionair doel. Pas als je deze emoties onderdrukt, censureert en doodzwijgt, dan worden ze gevaarlijk.

De denkfout die men maakt is boosheid, angst en verdriet als een oorzaak te zien, in plaats van het logische en gezonde gevolg van een crisis. Als hetgeen je het meest lief hebt wordt bedreigd, dan is het toch logisch dat je boos wordt, dat je verdrietig en bang bent? Dan is het toch juist ongezond om te zeggen dat je de feiten niet mag benoemen?

Want waarom is het zo belangrijk de klimaatcrisis als 'klimaatcrisis' te benoemen? De technische reden is dat we vanuit geowetenschappelijk perspectief in het begin van een klimaat- en ecologische crisis leven. Door te leren van klimaatcrises uit de afgelopen miljarden jaren krijgen we een realistisch beeld van wat ons te wachten staat. Vanuit het verre verleden weten we wat er gebeurt als het klimaat in korte tijd erg verandert, als ecosystemen instorten, als planetaire grenzen overschreden worden. We weten zelfs dat dit al de derde keer is dat levende organismes zo’n crisis veroorzaken: cyanobacteria en planten zorgden er eerder voor dat het klimaat zo ingrijpend veranderde dat een groot deel van het toenmalige leven uitstierf. Positivo's en moodsplainers weten niet hoe ernstig die situatie daadwerkelijk is voor ons mensen (want de aarde zelf zal zich na tien- of honderdduizenden jaren wel herstellen).

Maar er is nog een belangrijkere reden om dit een crisis te noemen. Het is goed nieuws dat we ons niet slechts in een klimaatnoodtoestand bevinden, maar ook in een klimaatcrisis. Wanneer een systeem zich in een crisis bevindt, zijn er twee mogelijkheden. Óf het systeem stort in, of het transformeert naar een nieuw systeem. Ik vind die laatste optie persoonlijk enorm hoopvol en inspirerend. Want hoe zou een samenleving eruit zien die in harmonie is met de planetaire grenzen van onze thuisplaneet? Hoe zou het zijn als we met zijn allen de schouders eronder zetten, met als doel een mooiere planeet voor iedereen? Laat je fantasie daar maar op los, want dat biedt realistische hoop.

En ik vind dit ook angstaanjagend: we hebben één zekerheid, dat als we op dezelfde weg doorgaan, de systemen waarvan ons welzijn afhankelijk is in zullen storten. En ja, dat vertel je niet aan een peuter, of zelfs een tiener. Maar kom op zeg, kunnen we elkaar alsjeblieft als volwassenen gaan behandelen?

In deze crisis hebben we de keuze tussen ineenstorting of een nieuw systeem waarvoor we alles – of in ieder geval heel veel – moeten veranderen. Hoeveel affirmaties we ook opzeggen, hoe positief we onze woorden ook kiezen, hoezeer we de realistische keuzes ook blijven censureren, hoe hard we degenen die alarm slaan ook straffen, de derde keuze waarin we in het brandend gebouw kunnen blijven wonen is een illusie.