Afscheid nemen van Vernederland
De normalisering van rechts-extremistisch gedachtegoed dendert door.
De PVV boekte een monsterzege. Nooit eerder was de overwinning van een partij gestoeld op xenofobie zo groot. Of de PVV zal regeren is nog maar de vraag. Maar één ding is zeker: met de verkiezingsoverwinning van de PVV bereikt Nederland een volgende fase in de normalisering van racisme en islamofobie. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Sinds de verkiezingen wordt volop gereflecteerd. Zo ook bij de talkshow Khalid & Sophie, de dag na Wilders’ overwinning. Wat zich in die uitzending naar het einde toe voordeed, is voor mij veelzeggend waarom de PVV’s winst niet verrassend is.
Het begon met het persoonlijke verhaal van de presentator Khalid Kasem:
“Ik moet je eerlijk zeggen. Ik zat gisteren naar die uitslagenavond te kijken. Om negen uur waren mijn kinderen nog wakker (…). Dan zit ik op de bank en vragen ze mij ‘Ja papa, op het schoolplein hadden ze erover dat als die meneer daar, met dat witte haar de grootste wordt, dan moeten we weg uit Nederland’. En dan zeg ik tegen hem ‘maak je niet zo druk’. Maar dan denk ik wel ‘Ja wacht even, dat is ook hoe dat op dit moment gevoeld wordt in Nederland’. En dat moeten we niet wegschuiven denk ik”.
Waarop een tafelgast, de publicist Özcan Akyol, reageerde:
“Je hebt gelijk, het is verschrikkelijk dat iemand die extreemrechts is, radicaalrechts, hoe je het ook wil noemen… dat die de grootste is geworden. Je kan de oorzaak zoeken bij hem, bij wat hij doet, wat hij zegt. Maar je kan ook aan zelfonderzoek doen. Wat hebben wij laten liggen, dus mensen die zich progressief of links noemen? Wat hebben mensen in de media laten liggen? Wat hebben mensen in de politiek laten liggen? Waardoor deze stemming zo groot kan worden dat het zelfs ontaardt in 37 zetels voor een partij die wij tot voor kort extreemrechts noemden en nu niet meer zo hardop dat durven te zeggen”.
Jeroen Pauw, een andere tafelgast die minimaal dertien jaar dagelijks een praatprogramma presenteerde bij de NPO over politiek en actualiteit, zei daarop:
“Kijk, je hebt een Kamervoorzitter Martin Bosma. Die is plaatsvervangend Kamervoorzitter. Die doet het volgens vriend en vijand ontzettend goed. Is PVV’er. Die kan neutraal en objectief zo’n Kamer leiden. Wilders zegt ‘Ik kan de premier worden’. Ik denk dat hij dat ook wel kan. Die man die kan…met dat schaduw en al dat andere wat allemaal opzij moet worden geschoven…kan die vast wel neutraal doen. Maar, gelooft de andere kant hem? Dat is natuurlijk de vraag. Geloof jij, je kinderen of wie dan ook van ‘Dit is de premier van ons allemaal’? (…) En ik zie jou dan, en ik zie je er toch een beetje persoonlijk in zitten…en dan denk ik wat gaat er dan in dat hoofd van jou om?"
Wat daar gezegd werd hield me bezig. Misschien wel meer dan Wilders’ overwinning. Pauws woorden over Wilders’ premierschap en zijn ‘geloof jij’-vraag aan mensen van ‘de andere kant’ roept veel vragen op. Waar is dat blinde vertrouwen in Wilders’ premierschap op gebaseerd? Vanwaar de behoefte om Wilders neer te zetten als ‘neutraal’? Aan welke kant schaart Pauw zichzelf, aangezien hij het heeft over ‘de andere kant’? En hoezo is de vraag die hij opwerpt een relevante vraag? Een vraag die volgt na een persoonlijk verhaal. Waar is zijn inlevingsvermogen? Of stelde hij een retorische vraag? Hij dwong in ieder geval een antwoord af.
Zorgelijke monsterlijke overwinning
De monsterlijke overwinning van de PVV is om verschillende redenen zorgelijk. Een op de vier koos voor een partij met anti-rechtstatelijke, racistische en islamofobe standpunten; een partij die ‘Nederlanders weer op 1’ plaatst en de ‘ander’ discrimineert, met het verbod op en/of afkeer van: ‘islam’, ‘islamisering’, ‘islamitische scholen’, ‘islamitische hoofddoekjes’, ‘korans’, ‘moskeeën’, ‘mensen uit niet-westerse, islamitische landen’, ‘relaties met islamitische landen’, verandering van de Zwarte Piet-traditie, ‘excuses voor het slavernijverleden’, ‘haat tegen helden uit onze geschiedenis’, de ‘Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme’, ‘diversiteitsgeneuzel’ en ‘diversiteitspropaganda’.
Een partij die profiteert van het afbreukbeleid van afgelopen kabinetten. De scheuren en de schaarste op de arbeidsmarkt, woningmarkt, zorg, bestaanszekerheid, opvanglocaties en ga zo maar door, creëerden de ideale situatie om de schuld toe te kunnen schuiven in de schoenen van migranten. Deze zondebokpolitiek wakkert lange tijd het sentiment aan van ‘ze pakken onze huizen, wijken, banen en bestaansmiddelen af’. Een op de vier koos voor een partij zonder leden. Een partij waarvan een niet te verwaarlozen deel beschuldigd is van geweld, bedreiging of belediging. Een partij die in aanloop naar de verkiezingen om electoraal gewin zich ‘milder’ zou hebben opgesteld, maar eigenlijk nooit stopte met anti-rechtstatelijke, racistische en islamofobe ideeën, getuige de verkiezingsoproep van de fractievoorzitter van PVV Den Haag op het platform X (voorheen Twitter) op 29 oktober 2023:
‘NEDERLAND. UIT. ALLEMAAL! Den Haag de-islamiseren i.p.v. de haat faciliteren. Huis voor huis, straat voor straat, wijk voor wijk #DenHaag weer vrij maken van deze geïmporteerde haatideologie. Keuze is simpel: aanpassen of wegwezen! 22 november is D-Day’.
Wit privilege
Het gemak waarmee Pauw zich uit tegen de achtergrond van PVV’s verwerpelijke ideeën, getuigt van wit privilege. Een ‘neutraal’ premier zien in Wilders, is niks anders dan een bevoorrechte positie. Een positie van waaruit je vrij nuchter een zogenaamd onschuldige vraag stelt, zonder enig inlevingsvermogen in de vernedering die schuilgaat achter twee decennia van openlijk, luidkeels, herhalend pleidooi voor discriminatie op grond van (islamitische) achtergrond. Bij kwesties rond racisme zijn de Pauws onder ons geneigd om een rationele, evenwichtige benadering te hanteren. Retorische vaardigheden, en er niet al te ‘persoonlijk’ in zitten helpen daarbij. In een poging om de eigen positie te verhullen, stellen ze vooral onschuldige, verkennende vragen. En eigenlijk onthullen ze soms onbedoeld hun zelfingenomenheid. Hun witte, machtige positie schenkt ze de mogelijkheid om zich ‘neutraal’ op te stellen en in emotionele zin te onttrekken aan racisme. Maar tegelijkertijd – terwijl racisme hen minder aangaat – oefenen ze (soms zelfs onopgemerkt) dankzij hun dominante positie invloed uit op anderen. Zo is de acceptatie van Wilders’ premierschap een kwestie van ‘over je schaduw heen stappen’.
Een veel interessantere vraag is de vraag die Akyol opwierp: ‘Wat hebben mensen die zich progressief of links noemen [en] mensen in de media laten liggen […] waardoor [het] ontaardt in 37 zetels voor een partij die wij tot voor kort extreemrechts noemden en nu niet meer zo hardop dat durven te zeggen’. Pauws nuchtere houding is denk ik exemplarisch voor wat is blijven liggen en hoe extreme standpunten langzaam maar zeker salonfähig werden. Dat de Pauws onder ons zich kunnen voorstellen dat Wilders er voor álle Nederlanders zal zijn, is tot daaraan toe. Maar om nou van iemand die zich door Wilders decennialang tot op de bot vernederd voelt te denken dat die Wilders als zijn premier zal omarmen, gaat echt een brug te ver. Dat privilege is niet weggelegd voor mensen die leiden onder Wilders’ islamofobe en racistische uitingen. En die vraag je niet of ze even over de diepe schaduw van racisme en moslimvernedering heen willen springen. Wilders wordt misschien de premier van Vernederland, maar niet mijn premier.
‘Ik las dat zich onder de Wilders-stemmers ook mensen met een migratieachtergrond en moslims bevinden?’. Ongetwijfeld. Maar om te doen alsof dat er ‘heel veel’ zijn, zoals Wilders deed, the day after, is een doorzichtige poging tot het witwassen van zijn racisme. Het misbruik van (islamitische) mensen van kleur voor eigen politiek gewin bereikt daarmee een next level. Nog even en moslims zijn verantwoordelijk voor de 37 PVV-zetels. Dat is racistisch én sadistisch. Bovendien maakt de mogelijke PVV-stem van (islamitische) mensen van kleur zijn racistische en islamofobische standpunten niet minder verwerpelijk.
Gelukkig hebben we de grondwet, toch…?
Het opvallende aan de nuchtere, redelijke benadering van deze desastreuze verkiezingsuitslag is ook de verenging tot rechtstatelijke onmogelijkheden: ‘Denk je nu echt dat het hem lukt om vrijheden van minderheden, en moslims in het bijzonder, te beperken?’.
Rechtstatelijk bezien wordt dat lastig misschien, althans voor op de korte termijn. Dankzij de grondwet. Die biedt Godzijdank enige bescherming. Alleen zal alledaags en institutioneel (islamofobisch) racisme zich nu nóg meer manifesteren in de buurt, op de school, de woningmarkt en de arbeidsmarkt. En… zijn we nú al het toeslagenschandaal vergeten? De beginselen van de rechtstaat werden geschonden en boden onvoldoende bescherming, weet u nog? En nog altijd is de immense schade niet hersteld. Deze misdadige ellende voltrok zich bínnen de huidige kaders. En bovendien is dit grijpen naar de grondwet een laatste toevluchtsoord in het drijfzand waarin we ons maatschappelijk bevinden.
Dat we ons in ons denken en handelen in dat stadium bevinden, zou alarmerend moeten zijn. We leven al te lang op de sluimerfunctie van onze wekker. En hou het geruststellende idee van ‘de soep wordt niet zo heet gegeten’ en dat het allemaal wel zal meevallen, voor jezelf. Dit is de slaapmelodie van de afgelopen twintig jaar. Veel te lang hebben we onszelf in slaap gesust dat het maar om incidenten gaat. En konden en wilden we niet inzien dat racisme en islamofobie steeds structurelere vormen aannam. We waren naïef om te denken dat de ruk naar (extreem)rechts iets tijdelijks was. De normalisering van rechts-extremistisch gedachtegoed dendert door. Onder het mom van geruststelling kopt de spreekbuis van PVV, De Telegraaf: ‘Geert Wilders gaat niemand deporteren’. De krant, gelezen door honderdduizenden, werpt eigenlijk een rookgordijn op. Zolang niemand wordt gedeporteerd valt het allemaal wel mee met Wilders’ extreme standpunten, lijkt het. Daarnaast is dit ‘denk niet aan deporteren’ – in lijn met ‘denk niet aan de roze olifant’ – een uitnodiging om te spelen met de gedachte van deportatie; een verwerpelijke stap richting verdere normalisering.
Belangrijk dat het ‘redelijke midden’ écht redelijk wordt
Naast Wilders’ overwinning, maak ik me nog meer zorgen om wat ‘de andere kant’ zal doen, en vooral wat het ‘redelijke midden’ zal doen. Het ‘midden’ dat vatbaar lijkt te zijn voor racistische en islamofobe denkbeelden en zich reeds decennia laat meesleuren in het diepe ravijn van xenofobie. Vreemd genoeg schuilt daarin ook mijn hoop. Mijn hoop is gericht op die drie op de vier. De redelijkheid van het ‘redelijke midden’ is cruciaal. Als mensen in belangrijke posities meer lef tonen en maatschappelijke instellingen hun taak om de rechtstaat te verdedigen nog serieuzer nemen, dan geloof ik erin dat het tij gekeerd kan worden. Dit is niet in enkele jaren gebeurd en is iets van de lange adem. Maar ik hoop dat ik mijn kinderen over 10 à 12 jaar kan meegeven dat het historische dieptepunt van 2023 een voorbode was voor de hoogtepunten die daarop volgden.