Advies voor Onderwijsraad: ga niet voorbij aan alles wat wél goed gaat

Ik ben bang dat de aantrekkelijkheid van het lerarenvak nog verder onder druk komt te staan door de voorgestelde interventies.

De Onderwijsraad heeft de noodklok geluid over het lerarentekort (alsof die al niet volop aan het galmen was). Het tekort blijft maar toenemen en alle goede ideeën en innovaties hebben niet voldoende geholpen, stelt de raad in de publicatie ‘Schaarste schuurt’. Het nieuwe advies roept op om rekening te houden met worstcasescenario’s en om “pijnlijke en harde keuzes” te maken. Daar valt niks op af te dingen. Tot je leest welke keuzes ze bedoelen.

Als voorbeelden van de “keuzes die tot nog toe taboe waren of leken” noemt de Onderwijsraad: minder lesuren, het schuiven met leraren van minder naar meer overspannen scholen en het inzetten op meer onbevoegden om taken over te nemen. Ook pleit de raad voor een kritische aanscherping van het curriculum. Minder “nice to learn” meer “need to learn”. Als voorbeeld van lessen waar we ook zonder kunnen worden lessen genoemd over thema’s als klimaat of gezondheid. 

Ja, er zijn ingrijpende maatregelen nodig en alles zou bespreekbaar moeten zijn. Goed dat de Onderwijsraad de discussie wil aanwakkeren met schurende voorstellen. Maar het advies gaat voorbij aan alles wat er wél goed gaat en de afgelopen jaren is geleerd en in gang is gezet door mensen die het lerarentekort proberen op te lossen. Zorg dat nieuwe oplossingen niet alles wat is bereikt tenietdoen. Ik ga de opvallendste maatregelen die de raad voorstelt even langs:

• Minder verplichte lesuren. Dit is op zichzelf geen slecht idee. Hier wordt al langer voor gepleit, onder andere door D66, met het idee dat de lesuren die overblijven kwalitatiever worden en er meer ruimte vrijkomt voor zelfstudie. Ik stond als scholier in 2011 op het Malieveld tegen de ‘ophokplicht’ te protesteren; de verplichte 1040-urennorm. Verplicht op school zitten zonder betekenisvolle invulling was toen ook al een heel slecht idee. Maar als snijden in het aantal lesuren nodig is om een lerarentekort op te vullen, hoe kan het dan ooit bijdragen aan kwalitatiever onderwijs? Richt lesuren liever anders in, waarbij er meer wordt samengewerkt tussen school en omgeving. Er zijn goede voorbeelden te over van manieren om dit in te vullen. Toch is deze manier van werken nog relatief nieuw en spannend voor scholen. Een interessantere vraag is dus: hoe kunnen scholen worden ondersteund bij het ontwikkelen van zo’n hybride aanbod?
  
• Spreiden van leraren. Even achter de oren krabben. Hoe zou dit kunnen werken? Volgens de raad zou dit op basis van een solidariteitsprincipe kunnen werken. Binnen samenwerkingsverbanden de “pijn eerlijk verdelen” en leraren bereid vinden om (tijdelijk) op een andere school les te geven. Wat doet dit met de motivatie van leraren en de scholen die er hard aan hebben gewerkt om een aantrekkelijke werkplek te worden? Internationaal onderzoek[1] wijst uit dat hogere lonen op moeilijk te bemensen scholen de allerbeste methode is om leraren aan te trekken. Durf ongelijkheid aan te pakken met ongelijke oplossingen.[2] Leraren meer ruimte geven om zelf met vernieuwende oplossingen te komen blijkt ook al jaren goed te werken[3] . Win-win: goede ideeën uit de praktijk en trotse leraren die langer op een school willen blijven.
  
  
• Meer inzet van onderwijsassistenten. Er staan steeds vaker onbevoegden voor de klas. Dat is een noodgreep, want alles is beter dan helemaal geen les en kinderen naar huis moeten sturen. De Onderwijsraad stelt voor om het aantal verplichte lesuren te verkleinen en onderwijsassistenten en onbevoegde professionals een grotere rol te geven binnen school. Dit kan in sommige gevallen uitstekend werken: kunstenaars bij handvaardigheid, ondernemers bij economie, schrijvers bij Nederlands. In de praktijk kan dit echter ook leiden tot een grotere werkdruk. Het voorbereiden van lessen en afstemmen met gastsprekers kan veel vragen van een leraar. Onder het mom van ‘anders organiseren[4] ’ wordt hier al langer mee geëxperimenteerd binnen scholen. Hier biedt de Onderwijsraad helaas geen handvatten voor. Belangrijker nog: de rol van de leraar is meer dan alleen kennisoverdracht[5] . Het gaat om pedagogisch inzicht, een vertrouwensband opbouwen met leerlingen, contact met ouders onderhouden, coachen, beoordelen, problemen oplossen en nog veel meer. Komt daar ook meer tijd voor vrij?
  
• Minder “nice to learn” meer “need to learn”. Tot slot schrik ik van de bestempeling van onderwerpen als klimaat en gezondheid als nice to learn. Jonge mensen leren zelfstandig na te denken over de toekomst en hen opleiden tot betrokken en bewuste burgers is precies waar een school voor zou moeten dienen. Laten we beginnen met de kramp rondom toetsen en presteren los laten en te kijken hoe we het lesaanbod prikkelender en meer van deze tijd kunnen maken.

Zet in op innovatiekracht van leraren
Even voor de duidelijkheid: ik ben heel blij met de hoofdboodschap van de Onderwijsraad. Het is inderdaad de hoogste tijd om radicale scenario’s te verkennen. Maar ik ben bang dat de aantrekkelijkheid van het lerarenvak nog verder onder druk komt te staan door de voorgestelde interventies, terwijl deze de kwaliteit van onderwijs niet wezenlijk zullen verbeteren.

Onderwijsraad: zeg niet dat vernieuwing in het onderwijs niet heeft gewerkt. Laten we juist nu de alarmbellen rinkelen extra inzetten op de innovatiekracht van leraren en de mogelijkheden van anders organiseren binnen het onderwijs. Er is nog grote winst te behalen in leren van elkaars aanpak en processen. En laten we inderdaad het gesprek blijven voeren over wat we precies verstaan onder “need to learn”. Niet alleen voor leerlingen, maar ook voor het onderwijsveld.