Actief aandeelhouderschap van de Nederlandse staat is nodig om bij Tata groen staal te kunnen maken

Het is bijna twee jaar geleden dat Tata Steel Nederland besloot om over te stappen naar een productieproces met groen staal langs de route van waterstof. “De route is goed voor het klimaat door CO2-reductie en heeft ook de meeste voordelen voor de directe omgeving”, zo vatte Tata Steel Nederland het besluit samen. Het was een revolutionaire keuze en het omstreden plan CO2-opslag onder de bodem van de Noordzee was niet meer nodig.

Het optimisme was groot. Alle nationale milieuorganisaties steunden de plannen naar groen staal. De internationale staalwereld keek met grote interesse naar ‘IJmuiden’. Een beetje afgunstig zelfs. De concurrenten zaten niet stil. De Franse en Duitse staalmakers ArcelorMittal en ThyssenKrupp kunnen inmiddels rekenen, zo werd vorige week bekend, op 2,9 miljard euro subsidie dat goedgekeurd zal worden door de Europese Commissie. De staalconcerns kunnen met deze subsidie hun fabrieken verduurzamen naar een productie met groen staal. Ze zijn daarmee niet afhankelijk van Russisch en Chinees staal. De Duitse en Franse staalconcerns en hun regeringen zijn blijkbaar veel doortastender dan Tata Steel en het kabinet in ons land.

Groen staal budget

Dit in schril contrast met het bericht van de Centrale Ondernemingsraad (COR) van Tata Steel Nederland deze week. Via haar ‘Korte Flitsen’ kwam naar buiten dat er verschillende scenario’s onderzocht worden en de groen staal-plannen mogelijk flink worden teruggebracht. Volgens de directie van Tata Steel zijn er sinds 2021 extra inzichten ontstaan. Zoals de inflatie, verslechterende economische en marktomstandigheden, energiecrisis, stikstofcrisis en de extra klimaatmaatregelen van het kabinet. Dat Tata India het groen staal budget eerder fors heeft teruggebracht stond niet in dat bericht maar is wel de werkelijke reden van de nieuw te onderzoeken scenario’s.

Staal met hoge toegevoegde waarde

Het staalbedrijf wil verschillende scenario’s onderzoeken. De COR van Tata Steel Nederland waarschuwde de CEO’s van Tata Steel Nederland en India dat als de uitkomst voor een scenario blijkt, waarin geen Direct Reduced Iron (oven op waterstof) voorkomt, dit voor de COR onacceptabel is. Volgens de COR zou dit veel werkgelegenheid gaan kosten en het is niet in het belang van de continuïteit van het huidige staalbedrijf. De verwachting van de COR is dat de huidige productmix niet meer in IJmuiden haalbaar is waardoor producten met een hoge toegevoegde waarde zoals autoplaat, batterijstaal en verpakkingstaal verdwijnen. En dat heeft dan niet alleen gevolgen voor de werkgelegenheid aan de voorkant van het staalbedrijf maar ook voor de walserijen.

Twijfel toekomst staalindustrie

“Zorgen over ‘zeer ongewenste’ vertraging in vergroeningsplan Tata Steel,” kopte Nu.nl met het artikel afgelopen week. En de NOS kwam met het artikel “Tata twijfelt hardop over toekomst staalindustrie in IJmuiden”.

Heel Nederland, of in ieder geval het deel dat belangstelling heeft voor Tata Steel en haar klimaatplannen, concludeerde dat de productie met waterstof van de baan is en er alleen maar gerecycled staal gemaakt gaat worden met elektrische ovens. Het staalbedrijf heeft geen zin in media-aandacht en vertelt standaard dat er na de zomer pas een keuze gemaakt wordt door het moederbedrijf in India.

Maatwerkafspraken met de overheid

Sinds juli 2022 zijn er intentieafspraken over de route naar groen staal, CO2-reductie en verbetering leefomgeving gemaakt tussen het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de Provincie Noord-Holland, Tata Steel Nederland en Tata India. Over de inhoud van deze zogenaamde ‘maatwerkafspraken’ is niets bekend en het overleg vindt onder grote geheimzinnigheid plaats. Inmiddels is het kabinet gevallen en zullen verdere afspraken ook stilvallen en een besluit om Tata Steel Nederland te subsidiëren controversieel verklaard worden. Na de verkiezingen van november zal het ongetwijfeld nog maanden duren voordat er een coalitie is en een regeerakkoord van het aantredende kabinet. Tata Steel staat dan nog lang met lege handen en met grote onzekerheid. Het verkrampt het staalbedrijf.

Financiële wensen

Tata India zegt keer op keer dat Tata Steel Nederland haar eigen broek moet ophouden. En dat er geen euro meer naar Nederland zal gaan. CEO Hans van den Berg heeft via interviews laten weten dat hij van de Nederlandse overheid ongeveer de helft van de kosten van de ombouw nodig heeft als subsidie. Hoe hoog die kosten zijn, is onduidelijk. In andere interviews laat Van den Berg weten dat Tata Steel het merendeel van de kosten voor haar rekening wil nemen. Volgens de COR van Tata Steel Nederland, is er met het moederbedrijf een commitment dat alle winst die de komende jaren in Nederland gemaakt wordt, besteed wordt aan de verduurzaming in IJmuiden. De vraag is natuurlijk of dat genoeg is.

Eigen staalfabriek

De mogelijke herziening van de groen staal-plannen heeft grote risico’s voor de toekomst van het staalbedrijf en haar 9000 personeelsleden. Het afstappen ervan zal mogelijk vergaande consequenties hebben voor de ambitieuze kabinetsplannen betreffende windparken op zee.

Tata Steel India bepaalt nu de toekomst van ‘IJmuiden’. De directie van de staalfabriek heeft de zeggenschap niet en mist daardoor leiderschap. Als Tata Steel Nederland steeds moet bedelen bij het moederbedrijf in India voor financiële middelen, dan gaat het een keer slecht aflopen met het staalbedrijf dat al 105 jaar bestaat. Er is veel voor te zeggen om het vanaf nu, in de aanloop naar de Tweede Kamer verkiezingen, te hebben over een staalfabriek in Nederlandse handen met een actief aandeelhouderschap van de Nederlandse staat. We willen toch niet afhankelijk zijn van Russische en Chinese staalconcerns?

Zeggenschap vanuit de overheid is ook goed voor de ontwikkeling van de Nederlandse maakindustrie. De huidige corporate structure en corporate governance van Tata Steel staan een slagvaardig opereren en een innovatieve toekomst in de weg. De huidige eigenaar van Tata kan onmogelijk denken in het Nederlands of Europees belang alleen al omdat ze een halve aardbol verderop zijn gehuisvest.

Roel Berghuis is voormalig vakbondsbestuurder van de FNV bij onder andere de Nederlandse Spoorwegen en Tata Steel Nederland

cc-foto: Joost J. Bakker