Achterdeurtjes zijn voor predikanten, niet voor vertalers

Bijbelwetenschapper Jaap van Dorp wil het Tweede Gebod uit Sjemot 20 wat verzachten. Aldus de Volkskrant van 27 mei. Van Dorp staat daarin niet alleen, de krant verwijst naar zijn collega Matthijs de Jong, die sinds 2017 met negen vakgenoten aan een revisie van de Nederlandse Bijbelvertaling (NBV) uit 2004 werkt.

Er staat nu nog in de bewuste tekst (Exodus 20) : ‘Voor de schuld van de ouders laat ik de kinderen boeten, en ook in het derde geslacht en het vierde, wanneer zij mij haten.’

Mijn klomp spatte uit elkaar, toen ik las dat volgens de bijbelwetenschappers in de Hebreeuwse brontekst “een achterdeurtje is aangetroffen naar een mildere vertaling” door de woorden voor “laten boeten” te vertalen als “ter verantwoording roepen”. Dat is wervender, actueler ook, volgens ‘woordvoerder’ Peter Siebe, die een link legt naar de repatriëring van IS-kinderen, slavernij en dekolonisatie.

Dit type uitleg heeft het uiterst bedenkelijke niveau van ‘Jezus was eigenlijk een soort Che Guevara’, wat je vroeger nog weleens van een maffe dominee of pastoor hoorde. Denk ook aan de kinderbijbel van Nico ter Linden, dominee Babbelkous, die op de hurken uitlegt dat Mozes er eigenlijk best wel een beetje de pest in had toen de Grote Baas hem niet wilde toelaten in het Beloofde Land.

Bij de tien revisors van de NBV wreekt zich dat ook serieuze vertalingen als deze onder auspiciën verschijnen van godsdienstige instellingen. Organisaties waarvan de doelstellingen in principe betrekking hebben op het verspreiden van religieuze werving. In tegenstelling tot ik en vele anderen die de bijbel lezen uit literaire en cultuurhistorische motieven. Als geschoolde lezers, die wel degelijk beseffen dat 2500 jaar oude teksten passages kunnen bevatten die afgezet tegen onze samenleving anno 2019 gruwelijk en barbaars klinken. Juist omdat ze van een tweeëneenhalf millennium geleden stammen, willen wij een vertaler die alle recht doet aan de periode en de omstandigheden waarin een boek als Sjemot is ontstaan. Die in plaats van actualiseert, juist vervreemdt en laat zien hoezeer en in hoeverre de joodse cultuur uit de tijd van Sjemot lichtjaren van de onze verschilt.

Voor het kerkvolk horen dingen misschien begrijpelijk gemaakt, evenals voor de werving (zending, missie, deze koloniale praktijken bestaan nog steeds). Het was al bij de NBV van 2004 een gemiste kans, toen geen enkele literaire uitgeverij zich aan een eigen versie waagde, waarin de passages die door wervende en missionaire overwegingen waren ingegeven door experts werden verbeterd volgens literaire, literatuurwetenschappelijke en cultuurhistorische criteria. Kan dat bij het resultaat van de nieuwe NBV-revisie eindelijk wel geschieden?