Abortusconflict kan Amerika gaan verscheuren

Het uitgelekte voornemen van het Amerikaanse Hooggerechtshof om het grondwettelijke recht op abortus te herzien slaat in als een bom. Voor- en tegenstanders gaan de straat op en met name Democratische politici spreken in felle bewoordingen van een aanslag op vrouwenrechten. Er is geen onderwerp dat de Amerikaanse samenleving zo verdeelt als de discussie rondom pro-life en pro-choice.

Het mijlpaalarrest uit 1973 van het hoogste Amerikaanse rechtsorgaan in de zaak Roe vs Wade bepaalde dat abortus viel onder de privacy van het individu, zoals beschreven in het veertiende amendement op de Grondwet. Daarmee kwam de weg vrij voor een landelijke legalisatie van zwangerschapsbeëindiging. In de Grondwet zelf wordt over deze kwestie niet gesproken dus het was aan de rechters om hun eigen interpretatie te geven. Het arrest was niet onomstreden maar paste wel in de tijdgeest van de jaren zeventig. Het maakte echter geen einde aan de verdeeldheid onder de Amerikaanse bevolking. 

De pro-life en pro-choice beweging staan lijnrecht tegenover elkaar. Wat weegt zwaarder? Het recht van een vrouw om zelf te bepalen wat er in haar buik gebeurt versus de bescherming van het ongeboren leven. Het is een discussie die raakt aan de kern van de democratische samenleving: persoonlijke vrijheid. De vrijheid om je eigen leven zo veel mogelijk naar eigen inzicht in te richten enerzijds en de beperking van die vrijheid anderzijds wanneer deze schadelijk kan zijn voor een ander. Deze grenzen aan de persoonlijke vrijheid werken prima op het moment dat een overgrote meerderheid van de bevolking eensgezind is welke beperkingen acceptabel zijn om via het democratische wetgevingsproces vast te leggen. Weinigen zullen immers een probleem hebben met de strafbaarstelling van moord, mishandeling, verkrachting, diefstal, inbraak, fraude, enzovoorts. Maar in het geval van abortus ligt het een stuk gecompliceerder, zeker in Amerika.

De al decennia aanwezige verdeeldheid in de Verenigde Staten openbaart zich in de volle breedte van de trias politica. De uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht zijn sterk gepolariseerd. Niet in de laatste plaats door het Amerikaanse twee partijen systeem. In veel kwesties staan Democraten en Republieken lijnrecht tegenover elkaar. De afwezigheid van een meerpartijensysteem maakt compromissen sluiten ook minder noodzakelijk. Het is een kwestie van wie de meerderheid krijgt die bepaalt, hoe klein die meerderheid ook vaak is. Presidenten worden doorgaans met die kleine meerderheid gekozen. Maar het systeem functioneert op zo’n manier dat politieke passanten, want dat zijn presidenten, decennia lang hun invloed kunnen laten gelden door opperrechters te benoemen die voor het leven geïnstalleerd worden. Oud-president Trump is daar een exemplarisch voorbeeld van. Met de benoeming van drie conservatieve rechters loste hij een verkiezingsbelofte in aan evangelisch Amerika. De Democraten krijgen nu op hun beurt het verwijt dat ze het arrest Roe vs Wade niet hebben verankerd in wetgeving. Het is echter een feit dat de Democratische presidenten Carter, Clinton en Obama zelfs in hun hoogtijdagen nooit dusdanige meerderheden in het Congres hadden om een (grond)wetswijziging er doorheen te krijgen.

Het politieke systeem zit echter vast omdat de Amerikaanse samenleving vast zit. Onoverbrugbare meningsverschillen zijn er niet alleen over abortus maar ook over wapenwetgeving, lhbtiq+ rechten, klimaatbeleid, buitenlandbeleid en de rol van de overheid in het algemeen. Het is een bekend gegeven dat de staten aan de oost- en westkust er een stuk progressievere opvattingen op na houden dan de staten in het midden en zuiden. Als het arrest Roe vs Wade daadwerkelijk wordt herzien dan komt de abortuskwestie weer te liggen bij de individuele staten. Het zal geen verrassing zijn dat dan zwangerschapsbeëindiging in de rode staten, in het midden en zuiden, aan banden zal worden gelegd. Het gevolg zal zijn meer illegale abortussen en abortustoerisme naar progressieve staten. En een nationale eenheid die nog verder onder druk zal komen te staan. Een scheuring van de Verenigde Staten van Amerika is op termijn niet ondenkbaar.

cc-foto: Thomas Hawke