Aangifte or it didn’t happen

Ooit op een blauwe maandag studeerde ik een jaar rechten. Een van de eerste dingen die me daar werd uitgelegd is dat er een verschil is tussen feiten, en juridische feiten. Zaken die voor betrokkenen cruciaal waren, zouden voor de jurist irrelevant kunnen zijn. En omgekeerd hetzelfde. Het ging erom dat je door het perspectief van de wet leerde kijken, en die bril toepaste op alle situaties om je heen. De wet is inflexibel, en doet de werkelijkheid waar hij op wordt toegepast bijna nooit volledig eer aan. Je moet de werkelijkheid strippen, uitkleden, en in sommige gevallen in kronkels wringen tot alleen de juridische feiten en argumenten overblijven. Mijn juridische ambities waren snel de kop ingedrukt.

De wet is de ondergrens van hoe we met elkaar om mogen gaan. Dat je niets strafbaars doet is het absolute minimum dat we van elkaar mogen eisen. Maar toch blijf ik de laatste jaren horen hoe het ingezet wordt als een bovengrens. Racisme? Doe aangifte dan?! Discriminatie is gewoon strafbaar hoor. Ga maar naar de rechter als je het zo erg vindt. Verkracht? Hoezo ben je niet naar de politie gestapt dan? Aangifte or it didn’t happen. En als er geen juridisch feit is, dan moet je je bek houden. Want daar komt het eigenlijk altijd verder op neer. Dat je je bek moet houden.

Rechtsstaat We wonen in een rechtsstaat. Niemand is zomaar schuldig van een strafbaar feit zonder dat daar een rechter aan te pas is gekomen. Houden zo. Maar wie niet begrijpt hoe het komt dat zo veel slachtoffers van seksueel geweld geen aangifte doen en jaren in stilte en schaamte leven, hoefde maandagavond maar zijn televisie aan te zetten. Hoeft online maar te kijken wat voor leuke ‘aandacht’ Jelle Brandt Corstius nu precies krijgt.

Onschuldig totdat de schuld bewezen is. Dat is een zinnetje dat maar in mijn hoofd blijft spoken. Want ja, dat geldt voor de vermeende dader. Terecht. Maar betekent dit dat mensen slachtoffers van seksueel geweld uit mogen maken voor leugenaars, totdat ze hun verkrachting hebben bewezen? Zijn zij niet ook onschuldig, totdat het tegendeel bewezen is? Wie is er dan om hen te beschermen?

Ja, er kan sprake zijn van een valse beschuldiging. Maar uit een onderzoek in de VS bleek dat daar slechts twee tot tien procent van de aangiftes vals was. Er is een duidelijk profiel van mensen die liegen over verkrachting: jonge pubermeisjes die bang zijn in de problemen te komen en mensen met een geschiedenis van criminaliteit, fraude en het fabriceren van leugens. Iedere valse beschuldiging is er een teveel. Maar de kans dat iemand daadwerkelijk onterecht veroordeeld wordt voor verkrachting is miniem. In de VS werden bijvoorbeeld, sinds 1989, maar 52 veroordelingen nietig verklaard omdat bleek dat ze vals beschuldigd waren. Ter vergelijking, in dezelfde periode werden er 790 vonnissen voor moord teruggedraaid.

Reputatieschade Natuurlijk zijn er ook andere verschrikkelijke gevolgen van valse beschuldiging. Reputatieschade bijvoorbeeld. Maar feitelijk komt ook dit ontzettend weinig voor. In een uitgebreid onderzoek van het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken, werden 216 meldingen van verkrachting onderzocht die later als valse beschuldigingen werden geclassificeerd. Wat blijkt? Slechts 126 van hen zette door en deed een formele aangifte. Slechts 39 van hen noemde daadwerkelijk een naam of wees een dader aan. In slechts zes van deze zaken werd er iemand aangehouden. Slechts twee vermeende daders werd iets ten laste gelegd, voordat de beschuldiger zijn of haar klachten introk.

De kans dat een man vals beschuldigd wordt is dus al klein. De kans dat hij daadwerkelijk te weten komt dat hij vals beschuldigd is, voordat de klachten al zijn ingetrokken, zijn nog kleiner. En mocht er dan sprake zijn van reputatieschade, dan hoeft dat een man niet in de weg te staan om een prijswinnende filmmaker te worden. Of een grammy winnende R&B zanger die stadions uitverkoopt. Of ik noem maar wat, de leider van de vrije wereld.

Slechts twee tot negen procent van de aangiftes is vals, maar vrijwel alle slachtoffers van seksueel geweld wordt vroeger of later uitgemaakt voor leugenaar. Vrouwelijke slachtoffers worden uitgescholden voor hoer, mannelijke slachtoffers voor homo. Ze worden gezien als onbetrouwbaar, als lastig. Er wordt over ze geroddeld. Niemand heeft het over hun reputatieschade.

Schrikbeeld De gretigheid waarmee naar valse aangiftes wordt verwezen heeft hoogstwaarschijnlijk meer te maken met hoe vaak ze gebruikt worden als smeuïge plottwist in goedkoop entertainment. Ze zijn een schrikbeeld, en we moeten ervoor waken. Maar doen alsof ze een even groot maatschappelijk probleem zijn als aanranding en verkrachting is een verkeerde voorstelling van zaken.

Dat de discussie over #MeToo zo snel gedraaid is naar één casus met een welles-nietes verhaal, en doorspekt is van wantrouwen, victimblaming en het woord ‘heksenjacht’ zegt iets over ons als maatschappij. Het zegt dat we liever willen geloven dat de wereld vol zit met manipulatieve, leugenachtige en aandachtsgeile vrouwen, dan dat we onder ogen komen dat seksueel geweld endemisch is onder mannen. Dat de daders niet alleen de vieze mannen in de bosjes zijn, maar onze lieve vaders, prachtige zonen, inspirerende leraren en charismatische collega’s en beste vrienden. Dat willen we niet onder ogen komen.