Aan de randen van ons systeem toont zich een naderende onderwijscrisis

De gevolgen van een sluipende crisis zie je altijd het eerst aan de randen. In het geval van de crisis van het onderwijs neemt aan de ene kant het aantal kinderen dat thuis zit toe, omdat het regulier onderwijs geen plek voor hen heeft. Het aantal vrijstellingen van de leerplicht stijgt. Dat zijn de kinderen die niet meer mee kunnen komen in dit systeem. En aan de andere kant zien we een toename van 700 procent van betaalde bijlessen en een toename van 40 procent van het aantal particuliere scholen die ouders tot tienduizenden euro’s per jaar in rekening brengen. We zien scholen voor hoogbegaafden waar je alleen binnenkomt als je een astronomische eigen bijdrage betaalt. Die – overigens tegen de wet in – aangewend wordt om kleinere klassen en meer persoonlijke aandacht te financieren.

Kanaries in de kolenmijn Dit zijn de kanaries in de kolenmijn van ons onderwijssysteem. En ze zijn steeds minder een uitzondering. Uit het toonaangevende jaarlijkse globale onderwijsonderzoek Education at a Glance blijkt dit jaar dat een steeds groter deel van de Nederlandse onderwijsuitgaven rechtstreeks uit de portemonnee van ouders komt, of in het geval van studenten, bijgeleend moet worden.

Ik zal u mijn doemscenario schetsen. Een toenemende privatisering van ons onderwijs voor wie het kan betalen, waarna de onvermijdelijke roep gaat komen om dit onderwijs ook toegankelijk te maken voor middeninkomens. Vouchers om dat mogelijk te maken. Geld wat van publiek naar privaat gaat. En een publiek onderwijs dat alleen nog voor de volstrekt kansarmen is, waarvan iemand af en toe vanuit pure benevolentie een beurs krijgt. Een mooi persmoment, waar de gulle gever en de arme leerling samen ontroerd op de foto mogen.

Zijn we daar? Nee natuurlijk niet. Verre van. Maar we mogen er ook niet komen. En de richting van dit doemscenario is weldegelijk zichtbaar.

Ongelijke kansen Want het is nog niet zo lang geleden dat bijlessen gewoon onderdeel waren van het standaardrepertoire van middelbare scholen. Gratis, door je eigen docent. In plaats van betaalde lessen gegeven door een student, die op zijn beurt zijn studie hier weer van betaalt. En wie maken gebruik van deze betaalde bijlessen? U raadt het al. Ouders met een universitaire opleiding. Begeleiding en betere kansen voor wie ze kan betalen. En zo raakt het ideaal van onderwijs dat iedereen de kans op verheffing biedt en ongelijke kansen gelijker maakt steeds verder uit beeld.

Wie de afgelopen jaren weleens een krantenartikel gelezen heeft, zal de reeks verklaringen die ouders voor hun keuze aandragen niet verrassen. Kinderen krijgen volgens ouders niet de aandacht die ze nodig hebben in de klas, die simpelweg te groot is. Het lerarentekort leidt steeds vaker tot een onbekende invaller voor de klas, die de kinderen niet kent. Ook het samenvoegen van klassen gebeurt steeds vaker. En in deze context van giftige omstandigheden is ‘passend onderwijs’ vaker een reclameslogan dan een bestaande onderwijsrealiteit.

We zijn nog niet zo ver als in de Verenigde Staten, waar onderwijs allang geen recht meer is, maar een privilege voor rijke ouders, met af en toe een kind van een excuusarbeider die een beurs aangeboden krijgt. Maar wie wil weten wat bij ongewijzigd beleid ons voorland is, doet er goed aan een kijkje over de grens te nemen. De kanarie in de kolenmijn is allang van zijn stokje gegaan. Zonder drastische investeringen in extra leraren, kleinere klassen en de vermindering van werkdruk voor docenten, zullen deze ontwikkelingen richting een onderwijssysteem dat alleen werkt voor kinderen met rijke ouders de komende jaren in een stroomversnelling geraken.