A change is gonna come

Op 4 april startte de raadsvergadering van de gemeente Leiden met een reactie van de ChristenUnie op een statement van het kleine gesubsidieerde theatergezelschap Theater Generator. Op zijn website riep Theater Generator aanvankelijk op om “selectief te zijn als het gaat om de programmering van artiesten als Leny Kuhr, die openlijk de genocidale militaire campagne van Israël tegen de Gazanen steunt.”

Het statement riep heftige reacties op in de gemeenteraad. De ChristenUnie zag het selectief programmeren van artiesten als Lenny Kuhr, als uitsluiting van Lenny Kuhr om haar Jood zijn. De ChristenUnie was stellig, vond het statement een uiting van antisemitisme en herinnerde met de uitspraak ‘Voor Joden verboden’ aan de Tweede Wereldoorlog. Burgemeester Van der Velzen uitte steun aan de Joodse gemeenschap, gaf aan dat iedereen zich veilig moet voelen in de stad en dat antisemitisme uit den boze is.

‘Voor Joden verboden’ roept niet alleen in Leiden, maar in het hele land heftige reactie op. Het is te zien als stap in de holocaust. De holocaust was ‘Die Endlösung der Judenfrage’ van Hitlers naziregime. Die Endlösung zou een einde maken aan alles waar de Joden schuld aan hadden: het verlies van de Eerste Wereldoorlog door verraad aan de eigen troepen (de dolkstootlegende) en de financiële macht die Joden zich hadden toegeëigend. Financiële macht die Duitsers volgens het naziregime in armoede deed belanden. Joden werden zondebok voor alles wat niet goed ging. Door ze te bestempelen als ander ras, met een andere bloedlijn en ander geloof vond het regime het geoorloofd burgerrechten te ontnemen van Joden. Het begon met uitsluiting van onderwijs, verkiezingen en plekken in de stad. Het eindigde met het op gruwelijke en systematische wijze verwijderen van Joden uit de maatschappij.

Het mechanisme van het zien van anderen als zondebok, het zijn van een ander ras, het beperken of afnemen van burgerrechten en het vervolgen van anderen is helaas een rode lijn in de geschiedenis. Wie ‘A history of the Jews’ van de Britse historicus Simon Schama leest, ziet vervolging van de Joden door de eeuwen heen. De ene pogrom lijkt nog erger dan de andere.

Het gaat niet om achterstelling en vervolging van Joden alleen. Wie de geschiedenis van de twintigste eeuw kent, raakt treurig gestemd. Denk alleen maar aan de Armeense genocide, het Stalin-regime uit de jaren dertig, Pol Pot in Cambodja of de genocide in Rwanda.

In de huidige tijd gaat het schenden van burgerrechten, het discrimineren, doden en het wegzetten van mensen als ander gewoon door (denk aan Black Lives Matter, Oeigoeren in China of het etnisch conflict in Soedan).

Hoe is het mechanisme te doorbreken?

Het mechanisme is te verbreken door burgerrechten in landen beter te verankeren. Bij burgerrechten gaat het om het garanderen van vrijheid van godsdienst en meningsuiting, voorkomen van inmenging in de persoonlijke levenssfeer, rechtsgelijkheid en bescherming van minderheden.

In de Verenigde Staten kwam de burgerrechtenbeweging in de jaren vijftig op na publiciteit over de brute moord op Emmett Till, die door twee blanken vermoord werd nadat hij verliefd werd op een blank meisje, het moedig handelen van Rosa Parks, die weigerde te gaan zitten in het ‘zwarte gedeelte van de bus’ en de inspirerende woorden van dominee Martin Luther King. Het duurde uiteindelijk tot 1964 voordat de senaat de Civil Rights Acts aannam. Het was een mijlpaal in de geschiedenis van Amerika. Voor het eerst werd wettelijk een verbod op discriminatie op grond van huidskleur, ras, sekse en religie vastgelegd. Na de civil rights act van 1964 zong Sam Cooke hoopvol ‘A change is gonna come’.

De verandering in Amerika was een eerste stap. Het onderwijs werd toegankelijk voor iedereen en deelname aan verkiezingen voor afro-Amerikanen werd gelijkgesteld.

De Black Lives Matter-beweging leert dat gelijkstelling nog niet is voltooid en burgerrechten blijvend bevochten moeten worden. Als eerste stap tegen discriminatie en het volwaardig mee kunnen doen aan de samenleving was wetgeving over burgerrechten wel cruciaal. Nu nog wetgeving voor burgerrechten van Palestijnen in Israël, Oeigoeren in China en overal waar minderheden worden gediscrimineerd en uitgesloten.

Theater Generator schrok dusdanig van de reacties om terughoudend te zijn in de programmering van artiesten als Lenny Kuhr dat ze haar statement aanpaste. In het aangepaste statement spreekt Theater Generator over een misverstand en pleit om samen de krachten te bundelen tegen antisemitisme.