75 jaar na de bevrijding van Auschwitz is het extreemrechtse weer gewoon

Volgende week maandag is het precies 75 jaar geleden dat Auschwitz bevrijd werd. Häftling 174517 schreef over deze dag:’ De eerste Russische patrouille verscheen op 27 januari 1945 tegen twaalf uur bij het kamp. Charles en ik waren de eersten die hen zagen: we waren bezig het lichaam van Sómogyi, de eerste dode van onze kamer, naar de gemeenschappelijke grafkuil te brengen. We keerden de baar om op de smerige sneeuw, omdat de kuil al vol was en er geen andere manier was om iemand te begraven: Charles nam zijn muts af, als saluut aan de levenden en de doden.’ Deze häftling heette Primo Levi en beschreef deze scene in zijn boek ‘Het Respijt’.

Levi schrijft afstandelijk over zijn tijd in het Lager zoals hij Auschwitz noemt. Juist doordat hij zo afstandelijk schrijft kruipen zijn boeken onder je huid. Hoe het goede én het slechte in ieder mens huist. Dat wie dader of slachtoffer is niet altijd helder hoeft te zijn. Alles bedekt onder een dun laagje lak genaamd ‘civilisatie’ en hoe snel die lak weggekrast kan worden.

Naast een aanklacht tegen het nazisme is het dan ook een waarschuwing. Een waarschuwing aan de mensheid. Zelf schreef hij hierover: ’Meestal ligt die overtuiging ergens diep weggestopt, als een sluimerend virus; ze komt alleen in losse, toevallige reacties tot uiting en leidt niet tot een samenhangend gedachtensysteem. Maar als het gebeurt, als het onuitgesproken dogma het uitgangspunt van een sluitende redenering wordt, dan staat aan het eind van de keten het Lager.’

Afgelopen week las ik een artikel in Vrij Nederland (Hoe het extreemrechtste gewoon werd). In het artikel toont de onderzoekster Sterkenburg, die op dit onderwerp promoveert, aan hoe extreemrechtse meningen steeds meer ‘mainstream’ worden en wij dat steeds meer gewoon lijken te vinden. Of zoals een anonieme activist in het artikel stelt: ‘Een deel van onze standpunten komt al terug in het debat. Vanaf hier is er geen weg terug meer.’ Een verrechtsing tot in de Tweede Kamer aan toe, waar begin 2018 over ras en IQ werd gedebatteerd naar aanleiding van uitspraken door het Amsterdamse Forum voor Democratie-lid Yernaz Ramautarsing. Het is precies dat sluimerend virus waar Levi zo voor waarschuwde. U en ik staan erbij.

Het is hetzelfde sluimerende virus waardoor ook in mijn omgeving bepaalde uitspraken soms vergoelijkt worden. Tijdens een recente wedstrijd van Roda JC Kerkrade stond iemand naast mij op de Koempeltribune openlijk de Hitlergroet te brengen nadat de scheidsrechter een gele kaart trok. Toen ik hem hierop aansprak werd hij nog kwaad ook want doe eens niet ‘zo links’ en ‘iedereen hier denkt zo’. Het zijn de zogenaamd grappige memes die soms in mijn WhatsApp opduiken maar in werkelijkheid ronduit racistisch zijn. Alles onder de noemer vrijheid van meningsuiting…

Straks zullen door heel het land herdenkingen plaatsvinden ter nagedachtenis van de bevrijding van Auschwitz. Auschwitz als symbool voor de Holocaust. Als symbool voor wat mensen elkaar kunnen aandoen. Dat mogen we nooit vergeten. Want wie geen oog heeft voor het verleden is blind voor de toekomst. Opdat wij de vrijheid waard blijven, zo staat op het oorlogsmonument van mijn geboortestad Kerkrade geschreven. Waakzaamheid is geboden. Of zoals Reinhard Mey het zingt: ‘Sei wachsam, Präg’ dir die Worte ein! Sei wachsam, Fall nicht auf sie rein! Paß auf, daß du deine Freiheit nutzt.‘