De vluchtelingen waar niemand het over heeft

Het grootste vluchtelingenkamp ter wereld ligt in Kenia en wordt Dadaab genoemd. In het kamp wonen bijna een half miljoen mensen waarvan 95 procent uit Somalië gevlucht is voor de burgeroorlog in de jaren negentig. Een groot gedeelte van de mensen is in het kamp geboren en zal de ermbarmelijke omstandigheden in Dadaab nooit kunnen ontvluchten. De Amerikaanse journalist Ben Rawlence heeft het boek Stad van Doornen: negen levens uit het grootste vluchtelingenkamp ter wereld uitgebracht om inzicht te geven vanuit het perspectief van de mensen die in het kamp wonen.

Rawlence, die voor Human Rights Watch jaren in het gebied heeft doorgebracht, zegt het boek geschreven te hebben omdat er wereldwijd geen aandacht is voor de noodsituatie die zich in Kenia afspeelt. In een interview met de Amerikaanse omroep NPR trekt hij aan de bel. “(…) Deze mensen zijn ver weg en we zien ze niet. We horen hun verhalen niet. We zien wellicht beelden van groepen mensen die verdrinken op boten maar meer niet. Ik probeer in het boek een perspectief vanuit de plek zelf te geven, door de ogen van de mensen zelf. Ik hoop dat de lezer verliefd wordt op de personages en hun gebroken hart voelt. Wanneer je het vanuit hun ogen ziet, ervaar je het veel intenser..”

Ook vertelt de journalist hoe Dadaab eruit ziet, wat in bovenstaande CNN-video van dronebeelden ook te zien is. Hij trekt de vergelijking met de populaire scifi-filmserie Star Wars. Daar waar ‘vreemdelingen’ aliens zijn en bijna op dezelfde manier worden gestigmatiseerd als niet-westerse aardse vluchtelingen. “Het zijn allemaal roosters en je hebt vijf verschillende steden. Alles is gemaakt van modder, stokken en plastic. Het lijkt op een gigantische sloppenwijk, een beetje zoals de planeet Tatooine in Star Wars…”

Dadaab is ontstaan door de toestroom van Somalische vluchtelingen die in de jaren negentig de burgeroorlog trachtten te ontvluchten. De interventie van de Verenigde Staten zorgde voor een escalatie waardoor honderdduizenden ontheemd raakten. De Amerikaanse troepen trokken zich terug en lieten de burgers aan hun lot over. Velen vluchtten naar Kenia voor onderdak. Het land was – vanwege internationale verdragen – genoodzaakt hen op te vangen maar deed dat niet van harte en houdt de vluchtelingen daarom ook ver weg van de stad.

Rawlence hekelt de Amerikaanse overheid voor de nalatigheid. Volgens de journalist worden de vluchtelingen in Dabaab categorisch genegeerd omdat ze al decennia toch geen dreiging schijnen te vormen. Wel waarschuwt hij voor de mogelijkheden van extremisme. ” (…) De relatie tussen extremisme en marginalisatie is ingewikkeld en nog niet genoeg bestudeerd. Niemand weet waardoor mensen overgaan tot extreme acties. Maar wat je hier ziet en ook in het boek wordt uitgelegd, is dat radicalisering een minuscuul onderdeel is van het dagelijks leven, dat heeft namelijk niets met terrorisme te maken maar met overleven en genoeg te eten hebben…”

Volgens de journalist heerst er grote spanning tussen de Keniaanse bevolking en de vluchtelingen. De regering zou bij elke aanslag van de terreurgroep Al-Shabaab met de vingers naar de bewoners van Dabaab wijzen, zonder dat er voldoende bewijs is. Een tendens die ons hier in het Westen bekend in de oren zou moeten klinken. Ook is er weinig toekomstperspectief voor de vluchtelingen. De ontwikkelingsorganisaties trachten een klein deel van de mensen aan werk te helpen maar zelfs als dat lukt, krijgen ze veel minder betaald dan de lokale bevolking.

Tot slot concludeert Rawlence dat de toestroom van vluchtelingen vanuit onder andere Oost-Afrika naar het Westen een gevolg is van de omstandigheden in kampen zoals Dabaab. “(…) Mensen die zo lang ontheemd zijn komen erachter dat deze ‘tijdelijke’ safe havens niet een mogelijkheid zijn naar een leven elders maar een bestemming op zich. De plekken veranderen in arme, slecht gefaciliteerde steden, die mensen willen ontvluchten. Het is zeker zo dat er bijvoorbeeld door Syriërs gekeken wordt naar Dabaab en er beseft wordt dat het tijdsverspilling is om naar een vluchtelingenkamp te gaan. Ze zijn beter af om geld te vinden en een weg naar Europa te kopen…”

Het volledige interview met de auteur is  hier  te beluisteren.