'1000 miljard' is fiscaal fata morgana

Woensdag werd er in Brussel vergaderd over fiscale fraude en belastingontwijking. Europese regeringsleiders wordt een vette worst voorgehouden: Europese landen zouden jaarlijks 1000 miljard euro aan extra belastinginkomsten kunnen binnenhalen. 1000 miljard.

Dat is twee keer het totaal aan Europese begrotingstekorten, meer dan twee keer het totaal aan leningen dat wordt verstrekt in het kader van de eurocrisis, dat is de hele Europese begroting voor de komende zeven jaar, dat is gratis gezondheidszorg in heel Europa, enzovoorts. Maar ik vraag me af of we ons niet rijk rekenen. Waar komt dat bedrag van die 1000 miljard precies vandaan en ligt dat zomaar voor het oprapen?

Geen misverstand: belastingontwijking door grote bedrijven is niet te rechtvaardigen. Het is immoreel omdat bedrijven niet betalen voor de publieke diensten waar ze net als iedereen gebruik van maken. Het is immoreel en inefficiënt omdat arme en noodlijdende landen miljarden aan publiek geld mislopen, waarvan een deel – oh, ironie – weer door ons als ontwikkelingshulp en leningen aan die landen wordt aangeboden. Je kijkt toch met andere ogen naar de eurocrisis als je ziet dat meer dan de helft van de multinationals uit Italië, Griekenland, Spanje en Portugal een brievenbus-bv in Nederland heeft. Zelf vind ik het overigens ook van de gekken dat zoveel knappe koppen zich bezighouden met fiscaal geknutsel. Nederland schijnt het enige land te zijn waar studenten als afstudeerrichting fiscaal recht of fiscale economie kunnen kiezen – een veelzeggend feitje.

Maar als we het rapport ‘Closing the European Tax Gap’ (.pdf) waar iedereen uit lijkt te citeren er erop naslaan, blijkt dat die 1000 miljard waar Europa naast grijpt voor het grootste gedeelte bestaat uit gederfde belasting uit de schaduweconomie. De Europese schaduweconomie is ongeveer 20 procent van het Europese inkomen waard, en als de fiscus daar grip op zou krijgen zou dat 850 miljard euro kunnen opleveren. Maar die 850 miljard gaat natuurlijk nooit volledig worden verzilverd. Veel schaduwactiviteiten zullen simpelweg ophouden te bestaan, omdat ze simpelweg niet rendabel zijn als ze belast worden.

Neem Italië, het land dat jaarlijks 180 miljard euro zou mislopen. Veel ondernemers kunnen alleen overleven door de belasting te ontduiken, voor veel ‘zwarte’ of ‘grijze’ werknemers in de horeca of bouw zal er geen ‘witte’ baan zijn, dus ook geen belastingafdracht. De Italiaanse schaduweconomie is in crisistijd ook een sociaal vangnet waar ook de onderkant van de samenleving van profiteert. ‘Er zijn miljoenen Italianen die alleen dankzij zwart of grijs werk het einde van de maand weten te halen’, zegt een onderzoeker in een reportage van de Volkskrant (11 mei jl.). Dus een groot deel van de ‘1000 miljard’ is ook helemaal geen herverdeling van arm naar rijk. En trouwens: wat kost het wel niet aan extra administratie om die schaduweconomie aan het licht te brengen?

Ook van overige 150 miljard euro die Europese overheden door de neus wordt geboord door die vermaledijde belastingontwijking – door onder meer brievenbus-constructies – vraag ik me af wat er reëel gezien kan worden verhaald. Hoeveel bedrijven zullen niet hun opeens belaste activiteiten elders onderbrengen of misschien simpelweg staken?

Er zullen ongetwijfeld stappen worden gezet, maar het sluiten van de volledige Europese ‘tax gap’ lijkt me een illusie.