De Ceuvel inspireert met duurzame experimenten
“Alles draait eigenlijk om het laten zien hoe je een mini-samenleving duurzaam kunt opzetten.”
Negen jaar geleden werd een verlaten terrein getransformeerd tot De Ceuvel: een levendige gemeenschap van creatieve ondernemers die doorlopend experimenteren met groene technologie en duurzaamheid. Met als doel: de vervuilde grond schoner achterlaten en een voorbeeld zijn voor andere duurzame initiatieven. Dankzij oude woonboten zijn er onder andere kantoorpanden ontstaan. Café De Ceuvel, mede-eigendom van Gideon, bloeide bovendien op tot een succesvolle onderneming. Johannes en Suzan, ondernemers op De Ceuvel, hebben een sterke band met deze bijzondere plek. Als drie leden van het bestuur van De Ceuvel bevinden ze zich momenteel in spannende tijden.
Hoe is het idee van De Ceuvel ontstaan?
Gideon: “Vroeger was deze plek een scheepswerf, maar het raakte in onbruik en daardoor was het lange tijd een braakliggend terrein. Het stuk grond behoort tot de gemeente, die plannen had om het te ontwikkelen. Voordat dit kon gebeuren, moest de grond worden schoongemaakt vanwege ernstige vervuiling als gevolg van de vroegere industriële activiteiten. Tijdens de economische crisis, tussen 2008 en het begin van De Ceuvel in 2012, was er weinig geld voor deze ontwikkelingen. Daarom is er in die periode een prijsvraag uitgeschreven voor een partij die het mooiste en duurzaamste project zou bedenken. De winnaars mochten het terrein voor tien jaar ‘lenen’. Toen hebben drie architecten het concept voor De Ceuvel ontworpen en zij hebben uiteindelijk de wedstrijd gewonnen. En zo is De Ceuvel tot stand gekomen op deze plek.”
Welke plannen had De Ceuvel voor deze plek?
Gideon: “Het idee was om hier een duurzame broedplaats te creëren voor creatieve en sociale ondernemers. Alles draait eigenlijk om het laten zien hoe je een mini-samenleving duurzaam kunt opzetten, waar doorlopend geëxperimenteerd wordt met bestaande en nieuwe technologieën. Dat was het doel. We moesten wel binnen bepaalde grenzen blijven, want het mag maar tien jaar bestaan. Dat beperkte natuurlijk ook onze investeringsmogelijkheden. Daarnaast mochten we de grond niet echt 'roeren', omdat het vervuild was en nog steeds is. Dus alles moest bovengronds worden gebouwd. Concreet betekent dit dat we oude woonboten hebben gebruikt als kantoorpanden, die allemaal een meter boven de grond zijn geplaatst zodat de nodige infrastructuur boven de grond kon worden aangelegd. Al deze woonboten staan met elkaar in verbinding door steigers waaronder deze infrastructuur is weggewerkt. De ondernemers, kunstenaars, muzikanten, documentairemakers en klimaatadviseurs die op De Ceuvel zitten hebben allemaal een sterke focus op duurzaamheid. Zo heeft iedereen zelf actief bijgedragen aan de ontwikkeling van hun werkplek. Op het terrein vind je niet alleen creatieve werkruimtes, maar ook een centrum gericht op duurzaamheid, een goedlopend café-restaurant, verhuurbare ruimtes en zelfs een drijvend hotel!”
Suzan: “Ja, eigenlijk hebben we niets nieuws gebouwd. Sommige woonboten hebben we bijvoorbeeld gekregen, andere voor een goede deal gekocht. Met een enorme hijskraan zijn ze op het land gezet, zeventien stuks in totaal. Maar we hebben ook wat knutselwerk gedaan, zoals het doorzagen van sommige boten en die vastgemaakt aan andere boten. En neem bijvoorbeeld onze wc's, die werken niet zoals normaal. De wc’s trek je niet door, maar je doet zaagsel erin en dan maken we daar compost van voor de grond. En die steiger waar Gideon het over had; daar omheen hebben we een hele tuin gecreëerd met bodemreinigende planten. Dit wordt vervolgens ook gemeten. Dit wordt gedaan door de planten te snoeien en te kijken wat voor metalen daarin zitten. We betrekken ook studenten om allerlei dingen te testen en te onderzoeken op dit terrein. Op verschillende manieren testen we hier dus duurzame technieken, het is een soort speeltuin!”
Gideon: “Dat is eigenlijk ook de kernboodschap van De Ceuvel. Veel bedrijven en ondernemingen hebben op zichzelf een negatieve impact op hun omgeving, omdat ze alleen maar consumeren. Maar het idee van De Ceuvel is dat het de omgeving juist beter achterlaat dan dat we het hebben aangetroffen. De Ceuvel is ook helemaal gasvrij. Bijna alle daken zijn in het begin volgelegd met zonnepanelen en er zitten elektrische warmte/koude systemen in alle ruimtes. Verder was het café oorspronkelijk bedoeld als een samenkomstplek voor de community, als een soort kantine. Maar in de eerste zomer stond heel hip Amsterdam ineens op de stoep. Dit was totaal niet onze insteek, maar in één klap werd het een succesvolle onderneming. Het restaurant is volledig plantaardig, wat de grootste impact heeft in vergelijking met veel horeca. Daarnaast zijn alle producten biologisch, seizoensgebonden en zo lokaal mogelijk geproduceerd.”
Wat was de aantrekkingskracht van De Ceuvel op (onder andere) heel hip Amsterdam?
Johannes: “Water. Het geeft echt een soort van vrijplaats gevoel: hier wordt gewoon een vuurtje gestookt, je kunt zo het water induiken om te zwemmen en een biertje erbij pakken. Op bijna elke andere plek word je begrensd door windschermen of afbakening van het terras. Dit is een terrein dat weinig afbakening heeft. Dat maakt het natuurlijk heel aantrekkelijk.”
Suzan: “Ja, dat denk ik ook. De broedplaats is eigenlijk opgezet door de gemeente Amsterdam als een plek voor kunstenaars. Die kunstenaars hier zijn een soort voorhoede van het hippe Amsterdam. Ik bedoel, mensen die muziek maken hebben hier gewoon een boot als studio en zo zijn zij weer trendsetters voor anderen. Zij hebben die eerste stap al gezet, en dan volgt de rest vanzelf. Het werkt aanstekelijk.”
Gideon: “Eigenlijk werd het veel populairder dan we oorspronkelijk dachten. Het was niet echt het plan om een super populaire plek te worden. Normaal gesproken wil je met een bedrijf zo veel mogelijk omzet draaien en een grote klantenkring hebben. Echter was het doel van de Ceuvel een duurzaam kantorenpark opzetten, met een fijne en kleine horecavoorziening. Maar nu is het uitgegroeid tot een opzichzelfstaand restaurant dat veruit de meeste bezoekers trekt op De Ceuvel. Dat was niet het oorspronkelijke idee, maar voor mij als mede-eigenaar wel heel tof uiteraard.”
Op de Ceuvel wordt voortdurend geëxperimenteerd, welk experiment was een groot succes?
Gideon: “Het project hierachter is best cool. We hebben een kas waar we groentes kweken en daaronder hebben we tanks met vissen die verbonden zijn. De uitwerpselen van de vissen fungeren als voedingsstoffen voor de planten boven. De planten filteren het water door die voedingsstoffen op te nemen, en dan gaat het schone water terug naar de vissen. Een mix van visteelt en groentekweek. 'Aquaponics' noemen ze dat.”
“Eigenlijk is het hele idee van De Ceuvel natuurlijk goed gelukt. Normaal gesproken bouwen we nieuwe kantoorpanden en nieuwe vinexwijken, waar een enorm prijskaartje aanhangt. Maar hier hebben we een groot deel van de basis opgebouwd met hergebruikte materialen, waar een heel ander prijskaartje aanhangt. Daarmee kunnen we op een duurzame en betaalbare manier een pand, een mooie bar en kantoren creëren. Dat vind ik echt heel gaaf. Vooral omdat het mensen laat zien dat niet alles gesloopt hoeft te worden om vervolgens een dikke betonnen muur ervoor terug te zetten. De laatste tijd merk ik ook dat mensen naar me toe komen die iets soortgelijks willen beginnen, of inspiratie halen uit hoe de Ceuvel is opgezet. Ze vragen dan om advies. Daarin zie je dat we echt een inspiratiebron zijn voor velen.”
Zijn er ook experimenten van de Ceuvel die minder geslaagd waren?
Gideon: “Tja, niet alles gaat zoals gepland, hè. De vorige eigenaren van het café hadden een cool project met een biogasboot. Ze wilden een varende biovergister opzetten waar je groenafval mee verzamelt om dat vervolgens om te zetten in methaan: gas waar je op kunt koken. Het idee was om met die boot langs evenementen in Amsterdam te gaan en groenafval op te halen om er gas van te maken. Dus die boot lag hier in het kanaal met twee zeecontainers erop waar de vergisters in gebouwd waren. Het was al behoorlijk ver gevorderd. Maar ja, de regelgeving eromheen kwam maar niet rond. De gemeente had zoiets nog nooit gedaan, dus dan moest je voor dat ene project een hele nieuwe set regels maken. Het kostte hen te veel tijd en energie voor één 'klein' project. Eigenlijk had het een voortrekker kunnen zijn voor andere vergelijkbare ideeën. Uiteindelijk, tijdens een oud en nieuw feest, zijn de stoppen doorgeslagen. We zaten dus zonder stroom. En er zat een dompelpomp in de boot die zorgde dat er geen water in bleef staan. Maar dat gebeurde dus niet, omdat er geen stroom was. En toen, op nieuwjaarsdag, zonk de boot. Ik kwam hier 's ochtends aan en zag een container in het kanaal drijven en de boot was weg. Toen hebben ze gezegd: we takelen 'm eruit en het is klaar met dit experiment. Wat goed was, want er waren te veel hoofden over gebroken, maar toch ook wel erg spijtig dat het experiment niet is gelukt.”
Suzan en Johannes, waarom trok De Ceuvel jullie zo aan om hier met jullie bedrijf te gaan zitten?
Johannes: “We hadden twee dingen in ons hoofd toen we op zoek waren naar een kantoor. We wilden in een soort gemeenschap werken. Niet gewoon met z'n tweetjes in een saaie ruimte, maar met andere mensen om ons heen. En ik wilde ook kunnen zwemmen vanaf kantoor. Het eerste wat meteen opkwam was De Ceuvel. Daar heb je niet alleen een community, maar ook zwemwater. En hier zitten allemaal creatieve types, waar je echt inspiratie van krijgt.”
Welke rol speelt de Ceuvel daarin?
Suzan: “Een van de redenen waarom we dit zo'n inspirerende plek vinden en we er graag naartoe wilden, is omdat het een voorbeeld is van mensen met idealen die een heel concreet plan hebben bedacht. Ze zagen een kans en hebben die met beide handen gegrepen. Er zijn tal van creatieve ideeën en projecten ontstaan die hier begonnen zijn en zich verspreiden naar andere landen. Mensen van overal ter wereld komen hierheen om de experimenten in het klein te bewonderen. Dat vind je niet als je alleen maar een idee opschrijft, zoals: "Eigenlijk zou iedereen een duurzame broedplaats moeten beginnen." Je moet het gewoon doen, zelfs als het klein is. Natuurlijk is er kritiek op De Ceuvel, zoals: "Wat voor effect heeft het eigenlijk, en verandert het echt iets?" Maar je moet ergens beginnen. Ik geloof dat De Ceuvel een soort voortrekker is van de hele duurzame beweging, die nu veel normaler is dan tien jaar geleden.”
De Ceuvel bestaat nu negen jaar, hoe gaat de toekomst eruit zien?
Gideon: “Het winnende plan mocht natuurlijk dit terrein “lenen” voor tien jaar. Inmiddels zitten wij hier al negen jaar. Voorlopig hebben we een uitgestelde datum gekregen tot 31 januari 2025. Na die tijd heeft de gemeente andere plannen met het ‘stukje grond van de Ceuvel’. Er moeten nieuwe kades komen, er komen twee bruggen, de grond wordt gesaneerd en dan komt er een loods voor kleine maakindustrie, een deel woningbouw en een deel voor recreatie en horeca. We hebben nu afgesproken met de gemeente dat we elke zes maanden evalueren en dan bekijken of die einddatum nog steeds relevant is. De gemeente is het ermee eens dat het zonde zou zijn als dit stukje Amsterdam weer braak komt te liggen en niet wordt gebruikt. Natuurlijk hadden we liever gelijk gehoord: "Jullie mogen hier nog honderd jaar blijven." Dan kunnen we nog veel meer duurzame experimenten uitvoeren. Maar nu wordt het lastig qua investeringen. Wat gaan we nog wel doen? Wat laten we vallen? Hebben we nog een extra half jaar of misschien zelfs een jaar? Nu na negen jaar merken we dat de investeringen vanuit het begin toch wel enigszins gedateerd worden, maar wat ga je nog vervangen als je weet dat je nog een jaartje kan blijven. Dus nu zitten wij als bestuur in een situatie waarbij meerdere dingen aan vervanging toe zijn. De compostbak begint te roesten, de steigerplanken redden het net niet tot de tien jaar en dat soort dingen. Als je het hebt over duurzaamheid, dan is iets ver in de toekomst kunnen plannen key. Maar dat gaat voor nu helaas niet. Eigenlijk wil je gewoon investeren voor in ieder geval de komende vijftig jaar. Dan kan je echt nog toffe dingen doen.”
Johannes: “Al dit soort rafelige plekken komen gewoon in de verdrukking. De grond is te veel waard en er moeten huizen komen. Dus overal regeert de markt en het geld. Voor zo’n plek als De Ceuvel moet je dan wel blijven strijden met elkaar. En zo hard mogelijk blijven roepen dat dit gewoon een hele waardevolle plek is en heel veel in beweging heeft gezet. Dat het heel veel mensen inspireert en dat dat op zichzelf veel waard is. En die waarde is misschien niet makkelijk in euro’s te vertalen, maar voor de beleving van de stad en het thuis voelen is dat heel belangrijk. Wij willen dat Amsterdam een aangename plek blijft voor iedereen. Dan moet je strijden voor het behoud van dit soort unieke plekken.”