Vier niet altijd ongevaarlijke kleuren in de kunstgeschiedenis

In de uitzending besprak Jasper Krabbé het werk van kunstenaar Yves Klein (1928-1962). Natuurlijk kwam ook diens in 1960 gepatenteerde blauw aan bod.

Klein ontwikkelde samen met de Parijse verfmaker Edouard Adam het ‘International Klein Blue’ (IKB), een blauwe verf die bijna geen weerschijn of glans heeft. Daardoor krijgt het blauw een zeer diepe toon en lijken met IKB bedekte objecten eerder bepoederd dan geverfd. Het geheim was niet zozeer het gebruikte ‘ultramarijn’-pigment, want dat werd al in de 6e eeuw toegepast in grotschilderingen in Afghanistan. Het was juist het bindmiddel, waarin de gekleurde pigmentdeeltjes vastzitten, dat revolutionair was. Zo uniek, dat Yves Klein er patent op aan kon vragen, waardoor niemand anders deze verf mag maken.

Maar Klein is niet de enige kunstenaar die zich eigenaar van een ‘kleur’ mag noemen. De Britse beeldhouwer Anish Kapoor kreeg in 2016 het exclusieve recht op ‘Vantablack’ toegewezen, een zwarte substantie die 99.96% van het licht absorbeert. Het zwartste zwart ooit, bijna even zwart als een zwart gat in de ruimte, alhoewel zwart eigenlijk geen kleur is. Omdat het zo donker is, begrijpen onze hersenen niet goed wat ze zien. Uiteraard interessant voor een kunstenaar, helemaal als je kijkt naar Kapoors werk 'Descent into Limbo' uit 1992. Een zwart gat in de grond dat alles en iedereen lijkt op te zuigen, gemaakt zonder Vantablack: 

Vantablack werd niet door Kapoor zelf ontwikkeld, maar door het bedrijf Surrey Nanosystems. Zij zagen mogelijke toepassingen in wetenschap, luchtvaart en defensie. Het materiaal bestaat uit hele kleine koolstof buisjes, 10.000 keer dunner dan een mensenhaar. Het gaat om revolutionaire nano-technologie, Vantablack is dan ook geen verfje, maar bestaat uit een katalysatorlaag waarop andere lagen als het ware groeien. De stof is nog niet uitgebreid getest en zou gevaarlijk kunnen zijn. De nanobuisjes zouden los kunnen raken en bijvoorbeeld ogen en ademhalingswegen kunnen irriteren, of erger! Zie hieronder hoe de stof ervoor zorgt dat je de kreukels van een zilverpapiertje niet meer kunt zien:

Gelukkig wordt tegenwoordig streng toegezien op de veiligheid van stoffen. Dat was vroeger wel anders. Zo ontwikkelde eind 18e eeuw scheikundige Carl Wilhelm Scheele de kleur 'Scheelesgroen', ook bekend als waterstofkoperarsenaat. De kleur werd gebruikt voor verf en zelfs als kleurstof voor snoepjes. Niet zo’n goed idee als je bedenkt dat als de stof in contact komt met vochtigheid, er kleine hoeveelheden giftig arsenaat vrijkomen. Zo stierven in 1839 vier kinderen in Londen, nadat hun slaapkamer groene muren had gekregen. Er wordt zelfs gedacht dat Napoleon zijn definitieve Waterloo vond dankzij Scheelesgroen. Een paar grote muren in zijn paleis, waaronder in zijn badkamer, hadden namelijk patronen die met de verf waren geschilderd. In het haar van Napoleon zijn grote hoeveelheden arsenaat gevonden. Historici betogen dat dit zijn fatale maagkanker veroorzaakte of verergerde. De killer-kleur:

Een stuk minder levensgevaarlijk is ‘Van Dyke Brown’, genoemd naar de Vlaamse schilder Antoon van Dyck ( 1599 - 1641). De olieverf wordt zo genoemd omdat de kunstenaar het warme bruin met veel succes gebruikte in zijn oeuvre. Van Dyck was in zijn jongere jaren één van de favoriete medewerkers van Peter Paul Rubens. Hij werd uiteindelijk zo succesvol, dat hij zijn leerlingen het meeste werk liet doen. Bij portretten deed hij alleen het gelaat. Haastige spoed is natuurlijk zelden goed, zo werd de Engelse koning Karel I in 1638 afgebeeld met een wapenuitrusting met twee rechter handschoenen. Hieronder een voorbeeld van zijn unieke gebruik van bruin: het portret van Lady Shirley (1622).

Maar echt grote roem verkreeg Van Dyck dankzij icoon Bob Ross, de landschapsschilder die de tv-cursus ‘The Joy of Painting’ verzorgde. Zijn zalvende en guitige manier van lesgeven leverde hem een internationale cultstatus op. Een boom was bij hem een ‘happy little tree’, en die kon alleen geschilderd worden met ‘a bit of Van Dyke Brown’. Ross overleed in 1995, maar het unieke bruin kun je nog steeds kopen in zijn webwinkel.