De VoorHoede: de Menstruatiemeisjes

In de online rubriek De VoorHoede spreken we activisten, voorlopers en/of wereldverbeteraars. Waarom doen ze wat ze doen? Waar strijden ze voor? Wat drijft hen? En wat kunnen we van ze leren?

Deze keer: Honorata van den Akker en Lieke Smets a.k.a. 'de Menstruatiemeisjes'. Het begon allemaal bij hun menstruatieproblemen. Honorata heeft PMDD (PreMenstrual Dysphoric Disorder) en Lieke extreme menstruatiepijn. Ze ondervonden dat er weinig over te vinden is en willen nu menstruatie meer bespreekbaar maken. Daarnaast zetten ze zich in tegen 'period shaming' (het in stand houden van het menstruatietaboe). Binnenkort reiken ze de Gouden Druppel uit aan een bedrijf dat zich het meest schuldig heeft gemaakt aan 'period shaming'. Verder maken ze een podcast, houden een Instagramaccount bij, hebben een digitaal magazine en zijn druk bezig met hun boek ‘Ben je ongesteld of zo?’

Lieke: ‘De maatschappij is ingericht voor mensen zonder baarmoeder. Die maatschappij profiteert er ook van om daar geen ruimte voor te maken. Daarnaast is er ook een historisch en commercieel element. Door de commercialisering van menstruatieproducten in de jaren ’60 is het beschamen van menstrueren een verdienmodel geworden. De consument ervaart schaamte, dus kunnen bedrijven een product aanbieden om je schaamtegevoel op te lossen. Verder zijn er ook van oudsher heel veel misverstanden rondom menstrueren. Wat de precieze oorzaak is van het menstruatietaboe blijft lastig te achterhalen, door wat wij zelf de ‘vicieuze cyclus’ noemen. De gevolgen van het menstruatie-taboe zijn nu namelijk ook weer oorzaak. Dat maakt het heel complex.’

Honorata: ‘We lopen ook nog regelmatig tegen onze eigen schaamte en vooroordelen aan. Zo hadden we het laatst in de podcast over menstruatievriendelijke wc’s en dan zegt iets in mij dat menstruatieproducten, bijvoorbeeld op scholen, niet gratis hoeven te zijn. Terwijl als je het objectief bekijkt,  je jezelf kunt afvragen waarom wc-papier en handzeep wél gratis zijn. Dat komt omdat men nu alleen kijkt wat élk mens nodig heeft. Maar de helft van de mensen menstrueert , dus objectief snap ik niet waarom we de helft van de mensen negeren en menstruatieproducten niet gratis maken.’

Lieke: ‘Period shaming is bijvoorbeeld het woord ‘dameshygiëne’ wat in veel winkels boven menstruatieproducten hangt. Dat impliceert dat het iets vies is als je menstrueert, maar ook dat alleen vrouwen menstrueren, wat niet zo is (denk aan: trans of non-binaire mensen), en daarbij menstrueert ook niet elke vrouw (denk aan: een aandoening of transvrouwen).’

Honorata: ‘Een ander goed voorbeeld is dat menstruatieproducten zelden het woord menstruatie bevatten. Een menstruatieverpakking gebruikt vaak de woorden ‘vocht’ en ‘inbrengen’ ter vervanging van ‘bloed’ en ‘vagina’. Daarmee maak je de schaamte alleen maar groter, zodat jij uiteindelijk meer geld uitgeeft om je schaamte te verhelpen.
Ik heb wel onlangs wat oude reclames teruggekeken waarin letterlijk een vis tussen iemands benen zat. Tegenwoordig is reclame voor menstruatieproducten wel subtieler geworden, maar de ondertoon is nog steeds schaamte. Zo hoor je woorden als ‘discreet’ en ‘geparfumeerd’. Dat subtiele is eigenlijk nog geniepiger, omdat je niet direct door hebt dat ze je een gevoel van schaamte aanpraten.’

Lieke: ‘Je ziet ook vaak in zulke reclames vrouwen touwtjespringen in een witte sportlegging, wat dan weer impliceert dat dit product alles gaat oplossen. Het impliceert ook dat je geen last mag hebben van je menstruatie. Een ander goed voorbeeld van period shaming is dat een huisarts menstruatie-gerelateerde klachten afdoet als een vrouwenkwaaltje of het op een andere manier niet serieus neemt.’
Honorata: ‘En het is ook niet zo dat vrouwelijke artsen je wel doorsturen en mannelijke niet. Een vrouw kan menstruatieklachten net zo goed niet serieus nemen en een man kan ze ook weer net zo goed wel serieus nemen. Ik ben zelf bijvoorbeeld heel goed geholpen door een mannelijke huisarts en psycholoog.’
Lieke: ‘Een eendimensionaal beeld van menstruatie is gewoon heel beperkend. Daarom vinden wij het heel belangrijk dat er meerdere perspectieven zijn zodat we ons niet hoeven te beperken tot stereotypes die vaak niet eens kloppen.’

Lieke: ‘Die luxe associatie komt volgens mij een beetje uit de Verenigde Staten, want in Nederland valt maandverband gewoon onder verbandmiddelen en daar wordt 9% BTW op geheven. Nederland moet zich ook aan de EU-wetgeving houden, die landen verplicht 5% op menstruatieproducten te heffen. Dus Nederland doet er wat dat betreft een schepje bovenop en die extra 4% zou er wat ons betreft wel meteen weer af mogen. Maar het belangrijkst is denk ik dat menstruatieproducten gratis beschikbaar worden gesteld voor mensen die het niet kunnen betalen. Menstrueren is geen keuze. Je kan armoede wel oplossen, maar met een baarmoeder blijf je dan met 1-0 achter staan, omdat je nu eenmaal menstruatieproducten nodig hebt.’

Honorata: ‘Ik denk dat kleine dingen die zorgen voor taboes en stigmatisering er uiteindelijk toe leiden dat er veel onbekend blijft. Ik heb zelf PMDD en dat is super onbekend. (Aandoening waarbij het lichaam anders reageert op de gebruikelijke hormoonschommelingen, variërend van concentratieproblemen tot depressie - red.). Ik had er zelf ook nog nooit van gehoord toen ik de diagnose kreeg, terwijl één op de twintig vrouwen er last van heeft. Er is naar PMDD bijvoorbeeld ook heel weinig onderzoek gedaan, en als het er dan is dan is het over één heel specifiek deel ervan. Het is eigenlijk een diagnose waar ik niks aan heb, omdat er zo weinig over bekend is en er ook geen medicatie voor is. Daarbij is het ook lastig om in te schatten wat voor symptomen normaal zijn bij een menstruatie als je niet weet wat wel en niet gebruikelijk is. Dan ga je als snel pijn accepteren. Lieke heeft ook best lang met zulke pijn rondgelopen.’

Lieke: ‘Mijn traject bij de huisarts was niet bepaald prettig. Ik had niet het idee dat mijn huisarts wist hoe het was om menstruatiepijn te hebben en ik moest zelf met diagnoses komen. Dat zegt al genoeg. Vervolgens moest ik ook nog, om een doorverwijzing naar de gynaecoloog te krijgen, doen alsof ik een kinderwens had. Anders zou er blijkbaar geen reden zijn om mij door te verwijzen. Dus op de doorverwijzingsbrief stond ‘i.v.m. mogelijke kinderwens endometriose onderzoeken’. Blijkbaar mag ik pas weten wat er in mijn lichaam gebeurt als ik een kind wil. Dat maakt het ook  raar dat menstruatie zo’n taboe is, terwijl het gewoon een essentieel deel van de voortplanting is. Zodra iemand zwanger is, zijn we allemaal heel blij en gaat het vaak over de baarmoeder. Alles rondom je baarmoeder is heel persoonlijk en privé, tenzij je zwanger bent.’ 

Lieke: ‘Je kan een menstruatievriendelijk toilet maken. Zet er een prullebakje neer met een zakje. Zorg dat je menstruatieproducten niet verstopt liggen. ‘
Honorata: ‘Je kunt ook minder eufemismen voor je menstruatie gebruiken. Dus geen ‘tijd van de maand’. En je kan producten kopen die wel de woorden menstruatie op hun verpakking zetten. Als meer mensen dat gaan doen, zullen de bedrijven volgen. Zij luisteren immers alleen naar het geld.’