Zitten en Zwijgen S01: een beerput van jewelste

Documentairemaker Jessica Villerius (De Kinderen van Ruinerwold) toont de gruwelijke misstanden in de Nederlandse vrouwengevangenissen in aangrijpend tweeluik. 

Documentairemaker Jessica Villerius en een groep van onderzoeksjournalisten trekken in Zitten en Zwijgen een beerput van jewelste open: ze leggen de misstanden en gruwelijkheden bloot die zich afspelen binnen de muren van de drie Nederlandse vrouwendetentiecentra in Ter Peel, Utrecht en Zwolle. Villerius deed anderhalf jaar onderzoek en sprak 140 ex-gedetineerden en 30 ex-medewerkers. Ze laat met messcherpe precisie zien hoe de wereld van de vrouwendetentie een bastion is van sociopaten. Zo ontmaskert ze hoe er al ruim een decennium aangiften lopen tegen een bewaarder die wordt verdacht van seksueel misbruik. Natuurlijk weten zijn collega’s en de hogere piefen hier vanaf.

Maar Villerius krijgt de mensen die achter de knoppen zitten goeddeels niet te spreken. Dat is begrijpelijk: wie deze tweedelige documentaire ziet zal moeten bekennen dat er in de Nederlandse vrouwengevangenis onomwonden sprake is van een perverse, machtswellustige cultuur waarin de gedetineerden stelselmatig worden misbruikt. Pijnlijke passages over vrouwen bij wie in de vagina wordt geknepen spreken boekdelen. Het is ook goed dat Villerius, die soms zelf voor de camera getuigenissen voorleest, niet schroomt om ook de aangrijpende details voor te lezen en deze te tonen via vakkundig gemaakte animatiescènes. Op die manier wordt Zitten en Zwijgen ook een pamflet, waar de politiek eigenlijk iets mee moet doen.

Knap is ook hoe in de tweedelige reeks langzamerhand de focus wordt verlegd naar de wijze waarop de bestuurders van de detentiecentra proberen deze beerput onder het tapijt te schuiven. Als tegengeluid laat Villerius advocaten aan het woord die verklaren dat sommige van hun cliënten niet eens normaal met hun strafpleiters mogen bellen. En dan is er nog een wrange correlatie tussen winstmaximalisatie en de zorg die in de gevangenissen geboden wordt. Dit alles wordt, zo toont Villerius aan het einde van de tweede aflevering, bevestigd door een overheidsrapport dat eind mei verscheen. 

Zitten en Zwijgen gaat echter nog dieper in op de materie en fungeert hopelijk als een koevoet die het Nederlandse vrouwengevangenissenbeleid openbreekt.

Zitten en Zwijgen, vanaf maandag 26 juni 2023 bij Videoland