Gerlach: meeslepende docu over grappige en wijze boer

Vijf kwartier brengen we door in zijn rustige gezelschap door: Gerlach, akkerbouwer bij Schiphol. De film was terecht winnaar van de prijs voor beste Nederlandse documentaire op IDFA.

Dit artikel werd eerder geplaatst n.a.v. de bioscooprelease

Gerlach en zijn broers en vrienden zijn tijdens die vijf kwartier aangenaam en leerzaam gezelschap en uiteindelijk ontroerend, op een mooie nuchtere manier. Gerlach is 74 en een actieve boer die vol in het leven staat. Met één been ferm in de moderne tijd; hij heeft een Macbook en procedeert zich suf tegen de overlastgevende McDonalds tegenover zijn zelfgebouwde huis en tegen de dreigende gedwongen onteigening van zijn kleine familieboerderij, want de provincie wil er distributiecentra bouwen. Die zijn nodig voor de koopwaar die wordt aangevoerd door de eindeloze vloot cargo-vliegtuigen die over Gerlach’s land daveren. Zijn boerderij, waar hij granen, aardappels en bieten verbouwt en verkoopt, ligt vlakbij de landingsbanen van Schiphol, inmiddels ingeklemd door die MacDonalds, een Shell-station en de kronkelende wegen en rotondes van de N521 en N201. Die krijgen we net als Gerlach’s bescheiden akkers goed te zien, want de statische shots van soms zeer hoge dronecamera’s zijn adembenemend mooi en technisch perfect.

Maar Gerlach staat met zijn andere been in een wereld die nauwelijks nog bestaat. Zestig jaar geleden, toen hij 14 was, werd zijn vader ziek. De kleine Gerlach nam het van hem over en dat lukte wonderwel. Dat zou een kleine jongen nu niet eens meer mogen maar hij moest wel, aldus Gerlach, vooral toen zijn vader twee jaar later stierf. Het rouwende gezin, van drie broers en een voor die tijd moderne moeder, hield zich staande, terwijl de boerderij langzaam maar zeker werd ingeklemd door de almaar uitdijende infrastructuur rond Schiphol. Alle boeren vertrokken in de loop der tijd en Gerlach is nu nog de enige in de omgeving. Hij is er niet bijzonder trots op of sentimenteel over, maar eerder flegmatiek. Hij is rustig, zeer vaardig met woorden en houdt op een stille manier van zijn werk en zijn broers. En van zijn goede vriend Rinus, wiens ouders spruiten kweekten, iets dat op een gegeven moment niet meer te doen was, vanwege de kosten die te hoog werden. 'Toen is Rinus hier zo’n beetje blijven hangen', aldus Gerlach. Dat is fijn voor Gerlach en voor de kijker, want Rinus is ook zo’n hyper authentieke figuur. Een boer zoals ze bijna zijn verdwenen, aldus Gerlach: 'Er staat op een pak melk wel een geit en een kip, maar dat is niet meer zo. Het is tegenwoordig allemaal industriematig, want dat heeft de toekomst.”

Gerlach gebruikt gewoon landbouwmachines, maar je ziet hem en Rinus ook met ouderwetse schoffels tussen de ontluikende bietjes het onkruid zeer handmatig te lijf gaan, urenlang. 'Wat zijn hier een stappen gezet', verzucht Gerlach in de film, maar hij constateert ook dat het handmatig wieden veel betere resultaten geeft dan machinaal of met gif. Hij en Rinus vinden handwerk ontspannend, maar Gerlach’s broer Wim, die advocaat werd en al die processen om de boerderij te beschermen en behouden voerde (het zijn er elf inmiddels), vindt er niets ontspannends aan. 'Mijn sokken zakken altijd af in die laarzen’, klaagt hij in zijn streepjesshirt met rode stropdas, en dat is een geweldig contrast met zijn broer.

Als portret van een verdwijnende wereld is de film mooi maar ook confronterend, want die wereld hoeft helemaal niet te verdwijnen; er is niets wereldvreemds of ouderwets aan Gerlach. Hij wil graag door op de oude manier en valt daar niemand mee lastig, maar wordt doodgedrukt door de omgeving die andere plannen heeft. 'Dan stopt er weer een Chinees in een kanon van een Porsche en die wil mijn land dan kopen', zegt hij. 'Dan vragen ze naar Gerlach van Beinum en dan zeg ik altijd dat die er niet is. Ik ben er dan nooit. "De baas is er niet", zeg ik dan.'

Je hoopt heel erg dat de eigengereide Gerlach volhoudt en overwint. Maar de druk van de klimaatverandering die de oogst verpest en opkopers, die moderne plannen hebben met wat toch echt Gerlach’s eigen land is, is groot. 'Vooral als het mooi weer wordt. Dan komen die weer uit hun spelonken.' Deze prachtige film van regisseurs Aliona van der Horst en Luuk Bouwman is in elk geval een eerlijk monument voor de Gerlachs van Nederland, dat tegelijk intiem persoonlijk is en ook de weidse akkers toont, en het verdient in de bioscoop gezien te worden.

Gerlach, donderdag 13 juni 2014 om 22.18 uur op NPO 2