Kan je verslaafd raken aan pijnstillers?

Steeds meer mensen gebruiken zwaardere pijnstillers zoals oxycodon en fentanyl. Maar het probleem is dat wanneer er eenmaal met het middel wordt begonnen stoppen erg moeilijk is. Daarom blijven veel mensen deze medicatie slikken. 

Een kwart van de patiënten is nooit verteld dat de medicijnen die zij voorgeschreven kregen voor kort gebruik bedoeld zijn en verslavend kunnen zijn. Vorig jaar gebruikten zo’n 1,1 miljoen mensen zogenaamde opioïden (zoals oxycodon, fentanyl en morfine). Dat is een toename van zo'n 50.000 mensen ten opzichte van het jaar ervoor, schrijft Kassa.

De meeste mensen gebruiken deze pijnstillers maar voor korte tijd, anderen gebruiken de medicijnen dagelijks – maar binnen de perken (lees:de dosering loopt niet uit de hand). De medicijnen kennen verschillende bijwerkingen. ‘Denk aan sufheid’, vertelt Anke Lambooij, van het Instituut Verantwoord Medicijngebruik bij De Nieuws BV. ‘Mensen kunnen bijvoorbeeld niet meer zo veilig auto’s besturen.’ Dat is een gevolg op de korte termijn. Vervolgens ‘merken veelmensen dat ze het lastig vinden om te stoppen. Dat heeft te maken met de angst dat de pijn terugkomt. De opioïden geven ook wel een fijn en warm gevoel. Sommige mensen vinden dat fijn of blijven gebruiken om te voorkomen dat ze ineen zwart gat vallen na het roesje.’ Op de lange termijn is er een kleine groep mensen die steeds meer nodig hebben. ‘Die komen echt in de problemen met verslaving.’ Dat is gelukkig een kleine groep.

• In Nederland gebruiken ruim 200.000 mensen oxycodon.
• Oxycodon is vergelijkbaar met heroïne en twee keer zo verslavend als morfine.
• De pijnstiller werd eerder  uitsluitend voorgeschreven aan terminale kankerpatiënten. Nu worden de pijnstillers ook  bij minder ernstige dingen, zoals botbreuken, voorgeschreven.
• Een goed afkickprogramma wordt niet vergoed door de verzekering.

De Verenigde Staten
In de Verenigde Staten is het grootgebruik van zware pijnstillers al langer bekend. En ook de problemen die daarop volgen zijn niet mals. In het land heeft het gebruik van deze middelen epidemische vormen aangenomen, zo meldt Kassa afgelopen weekend. Het zijn niet zomaar pijnstillers namelijk. Deze middelen zijn te vergelijken met heroïne en zijn twee keer zo verslavend als morfine.

Hoewel de situatie in Nederland niet te vergelijken is met die in de VS, moeten we het opkomende probleem hier niet onderschatten. In 2020 waarschuwden zorgverzekeraars en toenmalig minister Bruno Bruinsal voor de gevaren van oxycodon, meldt Kassa. En ook Daan van der Gouwe, drugs researcher bij Trimbos Instituut, maakt zich zorgen.

De toename in de voorgaande jaren is te verklaren: de toename kan te maken hebben met een inhaalslag van operaties die in de coronatijd zijn uitgesteld, volgens Apothekersvereniging KNMP.

Daarnaast werden deze pijnstillers eerder uitsluitend voorgeschreven aan terminale kankerpatiënten. Nu worden de pijnstillers ook bij minder ernstige dingen, zoals botbreuken, voorgeschreven. Vaak is de sterkte van deze pijnstillers onnodig hoog. Patiënten krijgen na een operatie vaak te snel sterke pijnstillers, meldt Kassa al in 2015. Dat heeft te maken met een discrepantie in de gebruikte pijnschaal. Deze wordt door patiënt en arts anders geïnterpreteerd. Patiënten vinden een pijn die zij een 4, 5 of 6 geven dragelijk, terwijl artsen en verpleegkundigen een pijn boven de 3 al niet meer als dragelijk zien. Op die manier ontstaan er situaties waarbij patiënten onnodig veel te zware en extreem verslavende medicijnen, zoals oxycodon, krijgen voorgeschreven.

Laura Crul en Evana Kuik kregen hiermee te maken. Beiden kregen het medicijn op doktersrecept. Laura kreeg de medicatie voor een gecompliceerde armbreuk, maar ook toen haar arm hersteld was bleef ze het recept ontvangen. Toen ze dacht het niet meer nodig te hebben en besloot te stoppen, ontdekte ze welk middel ze precies had gekregen en hoe snel ze verslaafd was geraakt. ‘Na drie uur begon ik te zweten, over te geven en kon ik niet meer lopen. Toen nam ik oxycodon en verdwenen al die klachten. Toen wist ik dat ik verslaafd was’, aldus Laura in De Nieuws BV (2018). 

Verslavingsgevoelig
Toch wordt het middel regelmatig voorgeschreven en vaak gebeurt dat zonder dat patiënten goed op de hoogte worden gebracht van de mogelijke gevolgen. Evana gaf zelf bij de zusters in het ziekenhuis aan dat ze verslavingsgevoelig is, en toch kreeg ze de pijnstiller voorgeschreven. ‘Ik ben iemand die allemaal documentaires kijkt en wist dat dit middel in Amerika een hoop ellende veroorzaakt, dus daarom vroeg ik de dokter of ik dit wel moest nemen. Ze deden er nogal laconiek over en zeiden dat het geen kwaad kon’, zo vertelt ze in De Nieuws BV.

Het afkicken van de medicatie is erg moeilijk. Om probleemloos van de pijnstillers af te kicken, is een goed afbouwschema nodig. Een waarin stap voor stap een lagere sterkte wordt genomen tot je er helemaal af bent, is nodig om succesvol van de medicatie af te komen. Maar dat is nou juist het probleem; vooral in de eindfase van het afbouwen worden de stappen te groot. De laagste sterkte is vijf milligram. Pillen van één, twee of drieënhalve milligram bestaan niet.

Pillen op maat maken kan wel, via de Regenboogapotheek, zo meldt Kassa afgelopen weekend. Maar deze methode wordt niet vergoed. De Vereniging Afbouwmedicatie, hoogleraar psychiatrie Jim van Os en ervaringsdeskundige en onderzoeker dr. Peter Groot pleiten al jaren voor erkenning van die methode. Maar naast een uitgebreid gebruikersonderzoek (met goede resultaten) is er geen wetenschappelijk onderzoek gedaan volgens de gebruikelijke normen. Een zorgverzekeraar (DSW) biedt vergoeding voor deze methode, maar de overige zorgverzekeraars, de overheid, verschillende zorg- en belangenorganisaties en andere wetenschappers vinden het toch niet voldoende wetenschappelijk bewijs, en dus is er aanvullend onderzoek nodig. Arjan de Kwant van DSW: ‘Het lastige is dat het juist individueel wordt bereid, maar hoe moet je dat wetenschappelijk aantonen?’

Volgens Lambooij is het van groot belang te voorkomen dat mensen verslaafd raken. Door ‘niet te makkelijk voor te schrijven, aan het begin van het gebruik uitleggen dat het voor kort gebruik is, dat mensen er niet van genezen dat het ter overbrugging is om het bestaan dragelijk te maken’. Daarom is een exitdatum nodig: ‘een einddatum bespreken en ook hoe af te bouwen’. Daarnaast moet er hulp komen voor mensen die al langere tijd aan een verslavend medicijn zitten door zich af te vragen of dit nog de allerbeste keuze voor deze patiënt of kunnen we minderen?