Wat merken scholen van toenemende armoede?

Inflatie en toenemende armoede raakt de hele maatschappij, dus óók scholen. De Vooravond-docent Lucelle Comvalius legt uit hoe je dat ziet én wat we ermee moeten.

Kijken, zegt Lucelle Comvalius, daar begint het mee. Armoede onder leerlingen laat zich niet altijd meteen zien, maar een oplettende docent heeft oog voor details en dan zie je het. “Het gaat vaak om kleine dingen. Bijvoorbeeld: wat zit in de broodtrommel? Dat vertelt vaak al het hele verhaal. Niet perse een lege broodtrommel, maar wel een minder voedzame. Wit brood met zoet beleg, in plaats van vers. Armoede gaat helaas vaak gepaard met ongezond eten. Maar het zit ook in kleding, of hoe verzorgd een leerling is. Op zulke dingen letten, dat is belangrijk als docent want armoede bij leerlingen heeft effect op het hele functioneren.”

Thuisblijfklas
Comvalius kan het weten. Ze heeft jarenlange ervaring als docent maatschappijleer en geschiedenis, werd ooit uitgeroepen tot lerares van het jaar en leidt inmiddels zelf docenten op. Het thema is actueel, met de inflatie en stijgende armoedecijfers zijn onherroepelijk ook kinderen en jongeren de dupe. Als ouders niet rondkomen, druppelt dat door naar leerlingen en studenten.

Maar, zegt Comvalius, armoede op scholen was er altijd al. “Er wordt nu misschien extra op gelet omdat het onderwerp zo speelt, maar ik heb heel veel voorbeelden waarbij ik het als docent merkte. Bij klassenuitjes werd armoede vaak zichtbaar. Toen ik op een school werkte waar men een week per jaar naar het buitenland ging, was er altijd de thuisblijfklas. Dat was een groep van kinderen die niet mee konden op reis, vaak vanwege de financiële mogelijkheden van hun ouders. Die klas werd elk jaar voller, voor steeds meer kinderen lukte het niet. De kunst was om toch iets cools te maken van die week. Dat lukte goed, we deden er alles aan om ervoor te zorgen dat je geen loser was als je thuis moest blijven. Maar het was wel tekenend dat het nodig was. Toen al.”

Lunch op school
Toen al, maar nu zeker. De politiek kwam onlangs in actie door lunches op scholen in te voeren, eerst nog specifiek in kwetsbare wijken. Uitstekend idee, vindt Comvalius. “En ik zou dan willen pleiten voor wárme lunches. Klinkt misschien raar maar dan hebben kinderen alvast hun warme maaltijd gehad. Verse groenten, goede bodem. Zo’n maaltijd is wat duurder dan een broodmaaltijd - die kunnen ze dan gewoon 's avonds eten - dus je maakt als school nog net wat meer verschil in de portemonnee van de ouders thuis. Het is ook een kans om te leren over gezond eten. Net zo belangrijk is trouwens subsidie voor  sport en andere hobby’s, gezond voor lichaam en geest. En let op: ook op rijke scholen kunnen kinderen zitten die het thuis financieel zwaar hebben. Dat is echt niet alleen iets van de scholen in achterstandsbuurten. Ook daar geldt: kijk naar de leerlingen, en kijk dan echt goed.”

Ongelijkheid
Dat is belangrijk, en niet alleen om het nu. Opgroeien met het idee dat er ongelijkheid bestaat, dat kan een leven lang doorwerken. Comvalius: "Ik heb op een school gewerkt waar veel met iPads werd gedaan. Handig natuurlijk, maar er waren ook leerlingen die zelf geen iPad hadden, meestal omdat ze het zich niet konden veroorloven. Die kregen dan een herkenbare leen-iPad maar daar kon dan weer veel minder mee. Bepaalde dingen niet opslaan, niet verzenden, gewoon gedoe. Daarmee werd de armoede meteen zichtbaar. Schadelijk, want het zette ze meteen in een achterstandssituatie. Praktisch én binnen de groep: dat doet iets met het zelfbeeld terwijl het essentieel is bij het onderwijs om te voelen dat we allemaal gelijk zijn. Als je dat op jonge leeftijd niet ervaart, kan dat de rest van je leven bij je blijven.”

Voorkomen dus, op alle denkbare manieren. Comvalius loopt over van de suggesties om die ongelijkheid kleiner te maken. Nog zo eentje: de ouderbijdrage. “Geef ouders niet het gevoel dat de bijdrage verplicht is. Leg uit dat je begrijpt dat het barre tijden zijn en dat als het nu even niet lukt de school ook heel dankbaar is voor een lager bedrag en gespreide betaling ook tot de mogelijkheden behoort. Of geef ouders de mogelijkheid om minder te betalen als het niet uitkomt. Als honderd euro teveel is, dan kunnen ze misschien nog wel de helft missen. Naar draagvlak dus. Daar maken ze geen misbruik van: iedereen wil iets betekenen voor de school van hun kinderen, want daar kun je trots op zijn. Maar als het niet lukt: bespreek het.”

Docenten en scholen
En verder, de docenten zelf: “Armoede is niet alleen iets dat bij leerlingen terecht komt - ook docenten hebben ermee te maken. Ook al zijn salarissen van docenten nu rechtgetrokken, toch hoor ik nog steeds verhalen van collega’s die niet rondkomen, die amper de rekeningen kunnen betalen met wat ze verdienen. Verder zou ik zeggen: geef alle docenten een ov-kaart. Ze betalen zich blauw aan de reiskosten en reisvergoedingen zijn veel te laag.”

Tot slot: de scholen. Comvalius: "We hebben te lang geleefd in een tijd waarin scholen concurrenten van elkaar zijn. Dat past niet meer. Als je als rijke school weet dat er ook een school met minder financiële middelen in dezelfde gemeente zit, help elkaar dan. Organiseer dingen samen zodat je kosten kunt besparen. Ga in overleg, zoek elkaar op. Naastenliefde is echt niet alleen iets van de kerk: we moeten elkaar allemaal een beetje helpen.”