Zelfbeeld: wat is dat eigenlijk?

Het liefst hebben we allemaal een positief zelfbeeld. Want een positief zelfbeeld staat vaak gelijk aan meer zelfvertrouwen en geluk. Maar wat is dat zelfbeeld eigenlijk en hoe zorg je dat dat positief is?

In Mooier wordt het niet doet Anna Nooshin onderzoek naar de rol van schoonheid in onze maatschappij. De tweede aflevering richt zich op het zelfbeeld. Want je kan nog zo knap zijn, als je een slecht zelfbeeld hebt maakt dat niks uit.

Anna zegt zelfbeeld heel fascinerend te vinden. ‘Soms vind ik bepaalde mensen heel erg knap terwijl zij helemaal niet zo tevreden over zichzelf zijn. Andersom ken ik veel mensen die misschien niet ‘gangbaar knap’ zijn, die een heel goed zelfbeeld hebben.’ Anna geeft toe zelfbeeld vaak aan uiterlijk te koppelen. Maar bestaat er überhaupt een verband tussen beiden?

Lichaamsbeeld of zelfbeeld
Eigenlijk is het zelfbeeld een heel breed begrip, zo geeft psychiater Nienke Vulink aan. Daarom beperkt ze zich liever tot het woord ‘lichaamsbeeld’. De vorming van dat beeld, ontstaat al op jonge leeftijd. ‘Een tweejarige peuter herkent zichzelf al in de spiegel. Het kind kan zich daarmee onderscheiden van anderen.’ Op latere leeftijd, tijdens de adolescentie, ontwikkelt dit zich verder, wanneer het lichaam verandert. ‘Je wordt uitgedaagd, je wordt vergeleken met anderen en je gaat jezelf vergelijken met anderen. (…) Daarin is een positief lichaamsbeeld essentieel. Dat wordt geassocieerd met zelfvertrouwen en dat is weer essentieel voor een gezonde en normale ontwikkeling.’  

Optelsom
Hoogleraar psychologie Liesbeth Woertman voegt hieraan toe dat we allemaal worden geboren zonder zelfbeeld. ‘Het zelfbeeld is eigenlijk een optelsom van de ervaringen die je hebt met andere mensen. Dus: hoe andere mensen naar jou kijken.’ De ontwikkeling van dat zelfbeeld begint volgens Woertman al heel vroeg. Als je je als baby gekoesterd voelt, en voelt dat er van je wordt gehouden, dan ontwikkel je een positief zelfbeeld. Kinderen die in een minder goede omgeving opgroeien hebben onveiligheid als basis voor hun zelfbeeld. ‘Stel dat die kinderen biologisch allebei even mooi zouden zijn: dan durf ik te voorspellen dat degene die zich geliefd voelt zichzelf veel mooier vindt dan de ander.’

Zelfvertrouwen
‘Als we het hebben over zelfbeeld dan hebben we het vaak over de positiviteit van jezelf’, volgens promovenda Laura van der Aar. ‘De mate waarin je positief nadenkt over jezelf. Uit onderzoek blijkt dat voor bijna iedereen hoe mensen denken over hun uiterlijk de beste voorspelling is voor het zelfvertrouwen.’ Het feit dat het uiterlijk zo belangrijk is heeft volgens Van der Aar met een aantal aspecten te maken. Uiterlijk is namelijk altijd aanwezig, en daarbij speelt het tevens een grote rol in de Westerse cultuur. ‘Dat zie je ook in de media. Er wordt van je verwacht dat je er op een bepaalde manier uitziet.’

'Anderenbeeld'
Ons zelfbeeld heeft volgens Woertman niks met ons ‘zelf’ te maken. ‘Het is het beeld wat je denkt dat anderen van jou hebben. Het is volledig het omgekeerde van een ‘zelfbeeld’.’ Daarom is het volgens haar ook heel belangrijk om je directe omgeving zorgvuldig uit te kiezen. ‘Heb je een partner die de hele tijd over jouw uiterlijk mekkert of vrienden die jou afbreken, dan zou ik zeggen: meteen buiten de deur zetten. Want dat is enorm slecht voor je zelfbeeld.’

De lat ligt te hoog
Om het zelfbeeld onder de loep te nemen voert Woertman een test uit. Een forensisch tekenaar gaat blind drie dames tekenen. Dit doet ze aan de hand van een beschrijving die de vrouwen van zichzelf geven. Vervolgens wordt dit nogmaals herhaald. Ditmaal omschrijven de vrouwen elkaar. En wat blijkt: de vrouwen zijn veel te streng voor zichzelf. ‘Vrouwen zijn zelf hun grootste beul. Ze zijn veel negatiever over zichzelf in vergelijking met hoe andere mensen naar hen kijken. Ze leggen de lat voor zichzelf veel te hoog. Zo hoog dat je er nooit aan kan tippen.’ Opvallend genoeg merkt Woertman op dat juist vrouwen die al heel mooi zijn, het zichzelf het allermoeilijkste maken. ‘De 9,5-en willen graag een 10 zijn.’