Wat doet 'doomscrollen' met je brein?

Te veel nieuws consumeren over de oorlog in Oekraïne, kan schade aanrichten aan de mentale gezondheid. Psycholoog Thijs Launspach en Kiki de Bruin, onderzoeker aan de Hogeschool Utrecht, leggen in De Nieuws BV uit hoe dat zit.

Nieuwsupdates over de oorlog in Oekraïne gaan 24/7 door. ‘Ik zie vrienden om mij heen om de paar minuten het nieuws volgen’, vertelt Natasja Gibbs. ‘Een vriendin van mij zei laatst toen ze bij me op bezoek was: “Ik sta ermee op en ga ermee naar bed.”’ En de vrienden van Natasja zijn niet de enigen die dat doen. Het is zelfs zo’n bekend fenomeen dat het een naam heeft gekregen, namelijk doomscrollen; dit is een reactie die je kunt hebben op grote, negatieve situaties zoals de coronapandemie of de oorlog in Oekraïne, volgens psycholoog Thijs Launspach. ‘De neiging die je dan hebt, is om steeds meer nieuws te gaan zoeken.’ Niks mis mee, zou je denken. ‘Wel als je dat zodanig doet, dat het ten koste gaat van je mentale gezondheid.’

Het is een ‘hele menselijke neiging om meer nieuws te willen consumeren’, volgens Launspach. ‘Je hebt namelijk het idee dat hoe meer informatie je hebt, hoe beter je beschermd bent.’ Maar meer nieuws consumeren betekent ook meer negativiteit tegenkomen. ‘Dus dat gevoel van veilig voelen, komt eigenlijk nooit.’ Ook Launspach maakt zichzelf soms schuldig aan doomscrollen: ‘Ik probeer dat wel enigszins bewust te limiteren. Het lukt niet altijd, maar dat moet ik echt bewust doen, want anders val ik net zo goed in die val.’ Hij doet dit door zijn telefoon weg te leggen: ‘Of door mezelf te limiteren aan één journaal, één live-blog of één krant op een dag.’ 

Een limiet stellen aan de hoeveelheid nieuws die je vergaart, hoeft volgens hem niet te betekenen dat je niet up-to-date blijft. ‘Het nieuws verandert om de minuut, maar je hoeft het niet om de minuut te weten. Je kunt ook een overzicht van het nieuws aan het einde van de dag tot je nemen. Tenminste, dat houd ik mezelf voor. Maar nogmaals: dat lukt mij niet altijd.’

Ongelukkig
Verschillende onderzoeken tonen aan dat mensen ongelukkig worden van het nieuws rondom de oorlog in Oekraïne, zo vertelt Kiki de Bruin, onderzoeker aan de Hogeschool Utrecht die promoveert op het onderwerp ‘nieuws mijden’. ‘Eén onderzoek toont echt aan dat hard nieuws een negatief effect kan hebben op iemands mentale welzijn. We hebben ook in de coronaperiode onderzocht hoe mensen met nieuws omgaan en wat het bij hen doet. Daar zagen we dus inderdaad dat bij mensen die niet af en toe een pauze nemen van het nieuws, het slechter met hun mentale welzijn ging. Mensen die aangaven juist vaker het nieuws te mijden of gelimiteerd te volgen, voelden zich beter naar verloop van tijd.’ Ook bij deze crisis zullen mensen op een gegeven moment het nieuws mijden, voorspelt De Bruin. ‘In het begin van de coronacrisis zagen we ook dat mensen aangaven meer nieuws te consumeren, en ook bij veel meer verschillende nieuwsbronnen. Maar hoe langer de crisis voortduurde, hoe meer mensen aangaven: "Nou, ik ga het nu toch af en toe mijden of er pauze van nemen." En ik verwacht dat eigenlijk nu ook wel; hoe langer de oorlog voortduurt, en vooral zo kort op een vorige crisis, hoe vaker mensen zullen zeggen: ''Ik word overladen, dit is me te veel. Ik neem hier af en toe een pauze van.’’'

Redenen
Er zijn verschillende redenen waarom mensen nieuws mijden. ‘Ze geven aan de ene kant aan dat er te veel informatie is’, aldus De Bruin. Het is natuurlijk niet alleen op het nieuws, maar ook op alle sociale media waar je komt. Ook worden mensen moe, voelen ze zich sneller boos of verdrietig en hebben ze ‘het gevoel er weinig aan te kunnen doen’. Ze voelen zich machteloos, volgens De Bruin. Mensen zijn daarnaast ‘compassiemoe’, vult Launspach aan. Mensen kunnen door het eindeloze doomscrollen hun ‘compassiespier’ (ook wel de ‘meeleefspier’ genoemd) overbelasten. ‘Als je alleen maar hele slechte berichten hoort of je ziet vluchtelingen wat je heel erg aan het hart gaat, zit je op een gegeven moment aan je taks (…) je vindt het nog steeds akelig, maar je wordt een beetje murw gebeukt van alle beelden die je ziet en al het slechte nieuws (…) en dan komt het niet meer binnen.’

De meest effectieve oplossing voor dit verschijnsel is, volgens Launspach, de touwtjes – in hoeverre dat kan – in eigen handen nemen. ‘Het antigif tegen compassiemoeheid maar ook dat machteloze gevoel, is een handelingsperspectief. Dat is simpelweg het idee dat je iets kunt doen of bijdragen binnen je eigen controlesfeer. Dat is precies hetgeen dat tegen het gevoel van machteloosheid werkt.’ Bijvoorbeeld door geld te doneren aan de mensen die zich in de oorlog bevinden of je tijd en talenten inzetten om de situatie te verbeteren. ‘Je hoeft niet de hele crisis op te lossen, maar je kunt wel iets zoeken waarbij je een bijdrage kunt leveren’, aldus Launspach.

Bewust
Er ligt ook een taak voor de journalistiek. Nieuws mijden betekent, volgens De Bruin, namelijk niet dat mensen helemaal geen nieuws meer consumeren. ‘Maar ze zijn vooral heel bewust bezig met: wat en wanneer consumeer ik?’ Journalisten moeten daarom context en duiding bieden, vindt ze. ‘We merken dat mensen soms niet weten wat ze met de overload aan informatie moeten. Dus constant cijfers en dat soort feitelijke dingen (…) dat is nuttige informatie, maar op een gegeven moment wil je de trend zien en begrijpen wat het betekent voor jezelf of de samenleving. Ik denk dat die informatie iets is waar mensen meer mee kunnen en dus ook zullen blijven volgen.’

Hoe blijf je nieuws consumeren zonder dat je mentale gezondheidsproblemen krijgt? 
Launspach: ‘Blijf goed voor jezelf zorgen. En dat voelt heel gek, want het probleem is daar en die mensen lijden veel meer. Maar niemand heeft er wat aan als je mentaal gezien in de kreukels ligt of heel angstig wordt. Dus doe toch alle dingen waarvan iedereen weet dat ze goed voor je zijn, maar die iedereen vergeet: slapen, bewegen en gezond eten. Praat met de mensen om je heen hierover. Doe dit niet alleen in de trant van: oh, wat is dit erg allemaal en wat ben ik boos. Maar doe dit om te snappen wat er aan de hand is. Kijk ook in je omgeving naar de mensen die ontregeld raken van dit soort nieuws, en ondersteun ze. We moeten samen met de mensen die hierheen komen - maar ook met elkaar - dit oplossen.’