Waarom is draagmoederschap zo'n juridisch doolhof?!

Draagmoederschap: het wordt steeds gangbaarder, maar achter dit mooie gebaar schuilen flink wat juridische haken en ogen voor zowel de draagmoeder als de wensouder(s). Hoe zit dat precies?

'We hebben ongelooflijk veel geluk gehad’, vertelt wensouder Sebastiaan van der Lans in De Nieuws BV. ‘Onze draagmoeder was acht jaar geleden onze onderbuurvrouw. Zij heeft ooit gezegd: “Wij hebben zelf een compleet gezin. Maar ik wil echt nog een keer een zwangerschap meemaken. Is dat wat voor jullie?”’

Hoewel het op dat moment nog wat te vroeg voelt voor Sebastiaan en zijn partner, komt daar zo’n vijf jaar later, op de dag na hun bruiloft, verandering in. ‘Mijn man zei: “Ik denk dat ik er klaar voor ben.” Ik vroeg hem waarvoor, en toen zei hij: “Het kindje.”’ Sebastiaan belt tijdens hun huwelijksreis naar de voormalige onderbuurvrouw, en een week later zijn de handen ineengeslagen.

We spreken van draagmoederschap wanneer een vrouw besluit om zwanger te worden, met de intentie om het kind na de geboorte af te staan. In Nederland kennen we twee vormen van draagmoederschap.

• Laagtechnologisch draagmoederschap: bij deze vorm wordt de eicel van de draagmoeder bevrucht met het zaad van de wensvader of een donor. De bevruchting vindt plaats binnen de baarmoeder, maar wel door kunstmatige inseminatie in plaats van door geslachtsgemeenschap. De draagmoeder brengt het zaad naar binnen met bijvoorbeeld een slangetje of spuit. De draagmoeder is de biologische moeder van het kind.

• Hoogtechnologisch draagmoederschap: bij deze vorm vindt de bevruchting buiten de baarmoeder plaats, vaak door middel van een ivf-behandeling. De eicel kan van de wensmoeder zijn of van een eiceldonor. Na bevruchting met de zaadcel van (één van) de wensvader(s) of een zaaddonor, wordt de bevruchte eicel in de baarmoeder van de draagmoeder geplaatst. De draagmoeder kan de biologische moeder van het kind zijn, maar dat hoeft dus niet.

Sebastiaan, zijn partner en de draagmoeder besluiten voor hoogtechnologisch draagmoederschap met een eiceldonor te kiezen. ‘Het was een bewuste keus. Niet zozeer van ons, maar van de draagmoeder zelf (…) zij vond dat belangrijk omdat zij dan genetisch niets met het kindje te maken heeft. De eicel is van iemand anders, het zaad is van één van ons. En daardoor zegt zij: ik ben meer een hotelletje voor de baby.’

Het koppel vindt de eiceldonor via een oproep op sociale media. ‘Het ging eigenlijk best wel snel’, herinnert Sebastiaan zich. ‘De opoffering voor een eiceldonor is een stuk kleiner dan voor iemand die negen maanden je kindje gaat dragen (…) maar het is gelukt en we zijn superdankbaar voor zowel de draagmoeder als de eiceldonor.’

Na de geboorte van het kindje zijn de wensouders juridisch gezien nog geen ouders. ‘In Nederland hebben we nog geen wetgeving die het mogelijk maakt om wensouders direct bij de geboorte ook juridisch ouder te laten zijn’, legt advocaat familierecht Jo-an van der Tol, die Sebastiaan en zijn partner bijstaat, uit. Om het ouderschap over te dragen aan de wensouders, dient er een rechter aan te pas te komen. ‘Dat kan pas na de geboorte plaatsvinden’, aldus Van der Tol.

De rechter controleert of er een zorgvuldig traject is doorlopen en of de juiste maatregelen en juridische garanties zijn getroffen. Denk bijvoorbeeld aan een juridische overeenkomst tussen de wensouders en de draagmoeder, en duidelijke afspraken over medische kosten die de draagmoeder maakt. De procedure kan vaak langer duren dan gehoopt, aldus Van der Tol. ‘Alles bij elkaar ben je soms zomaar een jaar, bij internationale procedures zelfs anderhalf jaar, verder.’

In de praktijk kan dit leiden tot vervelende gevolgen, weet Van der Tol. ‘Onder andere dat je nog geen beslissingsbevoegdheid over je kind hebt. Dus stel: je kind heeft een medisch probleem en er moet een risicovolle operatie plaatsvinden, dan heb jij nog geen gezag en dan mag je die beslissing nog niet maken.’ Totdat het ouderschap is overgedragen, blijft de beslissingsbevoegdheid bij de draagmoeder. Daarnaast hebben de wensouders bijvoorbeeld geen recht op ouderschapsverlof. ‘En dat is juist heel belangrijk, zodat het kind ook aan jou als ouder kan hechten.’

Over draagmoederschap ligt er nu nog maar weinig vast in de Nederlandse wet. De Nederlandse overheid hanteerde oorspronkelijk een ontmoedigingsbeleid voor draagmoederschap, waardoor als gevolg hiervan er alleen bepalingen zijn opgemaakt in het wetboek van strafrecht:

• Een draagmoeder mag zich niet aanbieden in het openbaar, zoals op het internet. Andersom geldt dat voor wensouder(s) ook: zij mogen niet in het openbaar een oproep plaatsen, bijvoorbeeld op internet.
• Het is verboden om commercieel te bemiddelen tussen wensouders en draagmoeders.
• Een draagmoeder mag niet betaald worden, want dan wordt het volgens de wet gezien als kinderhandel. Ze mag wel een vergoeding krijgen voor gemaakte kosten (en eventueel een donor ook).

Er ligt momenteel een wetsvoorstel in de Tweede Kamer om het proces van draagmoederschap gemakkelijker te maken. ‘De wet moet mogelijk maken dat je al vanaf de geboorte als wensouder juridisch ouder bent’, aldus Van der Tol. Verschillende politieke partijen uiten eerder hun zorgen over de mogelijke gevolgen van het wetsvoorstel, waaronder de ChristenUnie. Lijsttrekker Mirjam Bikker licht haar standpunt toe in Sophie & Jeroen:

Bikker is onder andere bang voor uitbuiting van kwetsbare vrouwen. Om zulke misstanden bij draagmoederschap te voorkomen, zal er nog steeds sprake zijn van een rechterlijke toets, legt Van der Tol uit. ‘Misstanden zullen nooit goedgekeurd worden door een rechter. Je gaat juist iedereen die hierbij betrokken is beter beschermen en het proces wordt naar voren gehaald (…) want je gaat al voor de zwangerschap toetsen.’

Van der Tol nam eerder het initiatief om in gesprek te gaan met Bikker, maar kreeg geen reactie op haar voorstel. In De Nieuws BV nodigt ze haar daarom nogmaals uit voor een gesprek. ‘Ik denk dat je dan ook een veel beter beeld krijgt van wat er daadwerkelijk speelt, en hoe gedegen en mooi het ook kan zijn. Daarbij sluiten we niet de ogen voor misstanden; er komt juist betere controle en een betere bescherming van iedereen die hierbij betrokken is.’