Bijensterfte: hoe groot is dat probleem?

Tegenwoordig vliegen er een stuk minder insecten te pletter tegen de voorruit van je auto. Goed nieuws zou je denken. Maar dat is het niet. Ieder dier heeft namelijk een belangrijke plek in ons ecosysteem. En de bij in het bijzonder. Dit beestje is zeer essentieel voor het voortbestaan van, uh..., alles. 

Om te meten hoeveel insecten er tegenwoordig tegen een autoruit vliegen werd in Engeland een zogeheten ‘splatometer’ gebruikt. En wat blijkt? In 2019 jaar spatte de helft minder insecten uiteen op auto’s dan in 2004, meldt Joop. En dat heeft negatieve gevolgen voor het gehele ecosysteem. Vogels die leven van insecten, hebben het daardoor ook zwaar. Met de teloorgang van het aantal insecten nam ook de zwaluwenpopulatie gelijktijdig af.

Maar er is ook goed nieuws. Op de nationale bijentelling werden vorig jaar een recordaantal bijen geteld. Ruim 10.000 mensen noteerden zo'n 136.000 bijen. Een jaar eerder werden bijna 54.000 bijen geteld door ruim 5000 mensen, zo meldt Vroege Vogels.

Deze opleving is enorm belangrijk. De uitsterving van iedere diersoort heeft namelijk invloed op ons ecosysteem, maar voor de bij is een speciale rol weggelegd. Tachtig procent van alle planten op aarde zijn voor de voortplanting of evolutie afhankelijk van de bestuiving van de bij. Zonder bijen geen groenten, geen noten, geen chocolade, geen koffie en geen fruit. We hebben hem dus hard nodig.

Beperkte groei gewassen
En dat blijkt nu al. Een studie in de Verenigde Staten wijst uit dat de opbrengst van gewassen zoals kersen, appels en bosbessen in bepaalde landbouwgebieden een stuk minder is door een gebrek aan bijen, zo meldt Zembla eind juli. Deze gewassen zijn namelijk voor een groot deel afhankelijk van bestuiving. De bijensterfte roept daarom de nodige bezorgdheid op bij onderzoekers. Voedselzekerheid is er niet meer als de bijensterfte voortduurt.

Wat kunnen we doen?
Uit onderzoek blijkt dat de sterfte onder bijen meerdere oorzaken heeft. ‘Bijen hebben twee dingen nodig: bed en breakfast’, zegt bijenexpert Koos Biesmeijer in Make Holland Great Again . ‘Ze hebben iets nodig om te nestelen, bijvoorbeeld een bijenhotel. En ze hebben bloemen nodig. Dus tegels eruit en bloemen erin.’ De afgelopen jaren is er op dit gebied veel veranderd in Nederland, volgens entomoloog Vincent Kalkman. 'De resultaten wijzen erop dat het zeker niet slecht gaat met bijen in de stedelijke omgeving. De aandacht van bewoners en gemeenten voor bijen lijkt te helpen.' Zo hebben veel gemeenten het maaibeleid aangepast en zaaien mensen in hun tuin voor de bij.

Bloemen in plaats van tegels maken het leefgebied van de bij een stuk leefbaarder. Maar welke bloemen dan? Veel planten van  het tuincentrum blijken helemaal niet geschikt voor het redden van de bij. Dat zit zo. Veel planten die je bij het tuincentrum kunt kopen zijn 'uitheems', oftewel ze komen niet in de Nederlandse natuur voor. 'Bijen van hier houden van planten van hier', legt Linde Slikboer, van het EIS Kenniscentrum Insecten, in Kassa uit. Daarnaast zijn veel tuincentrum-planten bespoten met gif. 'Daardoor zijn ze niet zo geschikt voor onze insecten.' Wat dan wel goed is voor de bijen? Onkruid. 'Wilde planten, de planten die we in Nederland in het wild ook hebben. Onkruid is iets heel positiefs wat mij betreft.' Kassa

Waar moet je op letten?
Als je planten koopt bij het tuincentrum dan is het belangrijk om deze te checken op bij-vriendelijke keurmerken, zoals: Demeter, Eko, EU biologisch, Planet Proof en MPS-natural protected/MPS-A+ (hieronder een plaatje om ze in de winkel snel te kunnen herkennen. Staat het keurmerk op er niet bij, kijk dan even op deze site. Als je planten met een van deze keurmerken koopt weet je zeker dat je een plant zonder pesticiden in huis haalt. Laat je dus niet misleiden door plaatje van vrolijke bijen op de labels van bloemen en planten. Die zijn niks waard zolang er niet ook een keurmerk aan het plantje gekoppeld is. 

Een aantal andere dingen om op te letten: koop inheemse planten, oftewel: planten die hier in de natuur groeien. Koop biologische planten: 'die herken je het milieukeurmerk', volgens Sanne Janssen van Milieu Centraal. En zorg dat je het hele jaar door bloeiende platen hebt. 

Bestrijdingsmiddelen
Bestrijdingsmiddelen, zoals neonicotinoïden, vormen een grote bedreiging voor de bij. De giffen vallen de hersenen en het zenuwstelsel van de bijen aan, waardoor ze doodgaan. Onderzoeker Romée van der Zee deed onderzoek naar de werking van de minst schadelijke vorm van neonicotinoïden. Deze blijken een belangrijk aandeel te hebben in de bijensterfte, zo vertelde Van der Zee in 2015 bij Vroege Vogels. Nederland is recordhouder in het gebruik van landbouwgif, zo meldde Zembla in 2016. Wel is er bij Nederlandse overheidsinstellingen een vermindering van het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen te zien. In vijf jaar was er een vermindering van 82 procent zichtbaar. Het grote probleem zit nu bij de boeren.

Bijenrichtsnoer
Het is dus van groot belang dat het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen wordt teruggedrongen. In 2011 leidde de uitzending ‘Moord op de honingbij’ van Zembla al tot een spoeddebat in de Tweede Kamer. Maar ondanks jarenlange druk van de Tweede Kamer besloot minister Carola Schouten in juli geen strengere eisen te stellen aan producenten van bestrijdingsmiddelen, zo meldt Joop . Ze steunt daarmee de Europese plannen.

Er lag een plan, het zogeheten Europese bijenrichtsnoer. Deze hield in dat er geen nieuwe pesticiden op de markt kunnen komen, voordat uit testen blijkt dat deze geen gevaar vormen voor bijen. Maar minister Schouten wil een rekenmodel van de pesticidenfabrikanten volgen. Daarmee wordt de bij onvoldoende beschermd, volgens de Bijenstichting.

Hadden we dit probleem niet kunnen zien aankomen?
Zo’n tien jaar geleden waarschuwde toxicoloog Henk Tennekes al voor de gevolgen van bestrijdingsmiddelen. Tennekes, ook bekend als ‘de klokkenluider van de bijenstand’, werd destijds niet serieus genomen. Het kostte hem zijn reputatie en zijn klanten, en hij kwam in financieel zwaar weer. Destijds ontdekte Tennekes al dat er een grote overeenkomst bestaat tussen kankerverwekkende stoffen en bestrijdingsmiddelen. Tennekes in 2013 in De Gids : ‘Een ramp in wording. Het kenmerk van kankerverwekkende stoffen is namelijk dat er een beschadiging wordt veroorzaakt die zich gaat stapelen. Deze beschadiging door insecticiden veroorzaakt schade aan het zenuwstelsel van de insecten, en doet de insecten uiteindelijk de das om.’

Belangen
Ondanks de ernst van de zaak en de waarschuwingen van Tennekes is er de afgelopen tien jaar weinig veranderd. Er zijn namelijk veel belangen die meespelen. Bijvoorbeeld dat van de producenten van landbouwgif. Zij ontkennen al jaren ieder causaal verband met bijensterfte. Tennekes: ‘Men kijkt alleen naar de acute werking en niet naar de chronische werking. Die werd enorm onderschat. De belangen zijn groot, en grote chemische bedrijven stoppen er veel geld in om dat onder tafel te houden. Als we op deze manier doorgaan, roeien we de insecten uit, blijft er helemaal geen natuur over, en komt onze voedselvoorziening enorm in gevaar.’

Vorig jaar meldde Joop naar aanleiding van onderzoek van Follow The Money al dat de Nederlandse regering zich jarenlang heeft verzet tegen betere bescherming van de bijen. De overheid liet zich volgens de site voor het karretje van de chemiesector spannen. Vaak kwam de Nederlandse inbreng woordelijk overeen met de lobbybrieven van de producenten van bestrijdingsmiddelen. Onderzoek van Zembla toonde aan dat de adviseur van staatssecretaris Bleker van Landbouw, Universiteit Wageningen, financiële banden heeft met producenten van landbouwgif, bijvoorbeeld de firma Bayer.

Kinderen voor Kinderen  zette zich in 2018 in om de bij te redden. Met het liedje ‘Red de Bij’ riepen de kinderen op om allemaal een steentje bij te dragen aan het redden van de bij. ‘Haal de tegels uit je tuin, plant je allermooiste plant. Draag ook je steentje bij, dan bouwen wij een bijenparadijs.’ Om Nederland een handje te helpen heeft presentator Sahil Amar Aïssa ook iets bedacht: Make Holland Great Again deelt zakjes biologisch bloemzaad uit. Een eerste stap in de goede richting!