Waarom delen jongeren een plaatje van een cokesnuivende Anne Frank?

In WhatsApp-groepen gaan de meest bizarre plaatjes rond. Er lijken geen grenzen aan de grofheid van de zogenoemde ‘stickers’ te zijn. Een foto van een jongetje met down in de achtbaan. Onderschrift: ‘downrell’. Een foto van een vrolijk, donker kindje. Onderschrift: ‘Kinker, k*nker, konker, in Afrika is iedereen donker’. Of wat dacht u van een plaatje van Anne Frank, maar dan snuivend van een berg coke? Je denkt vast ‘afschuwelijk’, maar toch zijn deze memes populair. Waarom?

Afstand
In de podcast Alicante gaan de makers op zoek naar een antwoord. Arda, Shayno, Thijs en Ilan onderzoeken met gast Carmen Felix eerst plaatjes die ze zelf ooit ontvangen hebben. Arda is met 24 jaar de jongste, Carmen is met 33 jaar de oudste. Als de studiogasten elkaars schokkendste WhatsApp-plaatjes bekijken, moeten ze schuldbewust toch gniffelen. Ze komen echter tot de conclusie dat het ongemakkelijk is om iets schokkends te sturen, terwijl de ontvanger zo dichtbij zit. Kennelijk is een eerste verklaring voor de grove plaatjes de fysieke, maar ook mentale afstand tot de ander, die je vanachter je telefoonscherm hebt.

JFVD
De makers zijn benieuwd wat iemand van een andere generatie ervan vindt. Ze komen uit bij journalist en voormalig omroepbestuurder Ton F. van Dijk, nu 57 jaar. Hij schreef in HP/De Tijd een artikel waarin hij onthulde dat de JFVD, de jongerenbeweging van Forum voor Democratie, in bepaalde app-groepen structureel fascistische en antisemitische uitspraken doet. Ook kwam hij daar de meme van de snuivende Anne Frank tegen. Hij stelt enorm geschrokken te zijn van de gebruikte (beeld)taal. Blijkbaar vinden sommige mensen extreem grove en racistische grappen, vooral rond het thema WO II, zeer vermakelijk.

WO II
Van Dijk werd geboren in ’62. Hij legt uit dat zijn opa zeven jaar vocht in de oorlog, en getraumatiseerd terugkeerde. Dat heeft natuurlijk de relatie met zijn zoon beschadigd, Van Dijks vader, waardoor ook tussen hen twee spanningen ontstonden. De oorlog speelde altijd op de achtergrond. Van Dijk begrijpt daarom ook niks van lolligheid in combinatie met WO II: ‘Het is een beetje alsof je op een begrafenis in het bijzijn van de familie enorm foute grappen gaat maken over de overledene.’ Hij geeft als verklaring dat jongeren geen enkele relatie meer hebben met de oorlog.

Kloof
Studiogast Carmen geeft toe dat WO II heel ver weg voelt. Ze heeft begrip voor de gevoelens van Van Dijk, maar ervaart zelf meer ongemak bij het zien van memes rond actuele thema’s. Zoals het geval is bij een extreem racistisch plaatje van een donkere man in een muizenval, met een emmer KFC-kip. In de studio zijn ze wel verbaasd over het feit dat Van Dijk, en de wat oudere mensen die ze op straat interviewden, echt totaal geen idee hebben van hoe jongeren tegenwoordig met elkaar communiceren. Een generatie- en communicatiekloof.

Hersens niet volgroeid
Arda sprak met journalist Michiel Kalverda. Hij vertelt dat vooral tieners de extreem grove plaatjes verspreiden. Zij zitten vaak in hele grote app-groepen, soms wel 150 man groot. Ook zijn hun hersenen nog in ontwikkeling, allereerst het deel dat het ‘limbisch systeem’ heet. Daar worden onder meer emoties geregeld. Dat moet nog ‘gefinetuned’ worden, maar tot die ontwikkeling is afgerond zijn jongeren heel erg gericht op heftige emoties. Dus hoe schokkender, hoe beter.

Ratio
Tegelijkertijd is een ander hersendeel, de ‘prefrontale cortex’, ook nog in ontwikkeling. Daar wordt logisch denken, kiezen en rationaliteit geregeld. Tieners moeten nog leren om de gevolgen van hun handelen te overzien. Die gevolgen zijn heel ver weg als je vanaf de bank met een druk op de knop iets de wereld in kan slingeren.

Dat de hersens nog in een ontwikkelingsfase zijn, leidt binnen zo’n app-groep al snel tot een wedstrijd in grofheid en uitsloverij. Overigens niks nieuws: het is vergelijkbaar met het schoolplein van vroeger, waar kinderen domme dingen deden om indruk te maken.

Geen excuus
Bovenstaande factoren praten het natuurlijk niet goed. Sterker nog, het maken en versturen van bijvoorbeeld de Anne Frank-meme is strafbaar. Het ontvangen overigens niet. Er wordt benadrukt dat de meeste gebruikers totaal niet ideologisch gemotiveerd zijn. Toch kan Van Dijk kan zich er goed kwaad over maken, ook omdat er wel degelijk volwassenen zijn die de memes gebruiken, mét ideologische lading, zoals in de JFVD-groep. Pijnlijk, zeker nu wereldwijd tegen racisme wordt geprotesteerd.

Misbruik
Van Dijk verwijt de jongeren van nu dat zij de vrijheid misbruiken, waar ze nooit iets voor hebben hoeven doen. Ze maken zelfs voorgaande generaties belachelijk, die wél voor die vrijheid hebben gestreden. De millennials in de studio zijn het eigenlijk roerend met Van Dijk eens en besluiten om er minder nonchalant mee om te gaan. Ook wegens een andere waarschuwing van Van Dijk: de plaatjes die je nu in puberale onschuld verstuurt, kunnen later in het leven enorme consequenties hebben.