(CC-Foto: Dominicus Johannes Bergsma) 

Zembla toont, na de onthullende uitzending in december 2019, opnieuw aan dat de Oranjes een voorkeursbehandeling krijgen en soms dubieuze deals sluiten met de Staat. Zo is niet duidelijk hoeveel kunstschatten de familie precies in bezit heeft. Ook zijn die objecten niet goed beschermd, bijvoorbeeld tegen verkoop aan het buitenland.

Daarnaast laat Zembla zien dat een groot deel van kroondomein Het Loo drie maanden per jaar gesloten is, terwijl dat eigenlijk niet mag. Volgens Zembla is de afsluiting bedoeld om pottenkijkers bij de koninklijke jachtpartijen te weren.

Toestemming
Sommige kunstwerken zijn een onmisbaar en onvervangbaar element in de Nederlandse cultuur en vallen daarom onder de Wet tot Behoud Cultuurbezit (WBC). Werken die op de WBC-lijst staan, mogen niet zonder toestemming van de minister verkocht worden aan het buitenland. Interessant is dat er maar weinig werken in bezit van de Oranjes op die lijst staan.

Rubens
Zo liet prinses Christina een Rubens-tekening veilen, die uiteindelijk voor 7 miljoen dollar werd verkocht en uit Nederland verdween. Die stond niet op de WBC-lijst en werd bestempeld als privébezit. 

Gerustgesteld
De reden dat zo weinig koninklijke werken op de WBC-lijst staan, is het bestaan van de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau. Begin jaren 70 door koningin Juliana in het leven geroepen om de kunstcollectie van de familie te beheren, ruim voor het opstellen van de WBC-lijst. Bestuurders en experts hebben erop vertrouwd dat die stichting genoeg waarborgen bood. Riemer Knoop, expert cultureel erfgoed: ‘Dat is een grote misvatting. Het zit alleen in een stichting zodat je er geen successierechten over betaalt. Het bestuur van de stichting kan doen met die werken wat ze wil’.

Er is dus geen ministerieel toezicht, de drie leden van het bestuur, onder wie Maxima, bepalen of verkoop kan of niet. Robert de Haas, oud-directeur Rijksdienst Beeldende Kunst, betreurt de verkoop van de Rubens. Hij stelt dat ook hij zich door het bestaan van de stichting heeft laten geruststellen.

Onderzoekscommissie
D66-Kamerleden Salima Belhaj en Joost Sneller willen dat een aparte commissie gaat uitzoeken welke voor Nederland waardevolle kunstwerken van de koninklijke familie extra bescherming nodig hebben, zodat er geen werken ongemerkt naar het buitenland kunnen verdwijnen. Zoals gebeurde in 2014, toen het schilderij De Boschbrand van de Javaanse kunstenaar Raden Saleh voor miljoenen euro’s heimelijk naar Singapore verdween.

Gift
Begin vorige eeuw kocht koningin Wilhelmina het natuurgebied voor de jacht. In 1958 schenkt zij het aan de Nederlandse bevolking. De Oranjes mogen wel de ‘vruchten’ van het gebied houden en blijven verantwoordelijk voor het beheer.

Subsidie
Voor het onderhoud aan hei en bos krijgt de familie subsidie, voor de periode 2016–2021 is dat 4,7 miljoen euro. Normaal gesproken worden aan zo’n subsidie strenge voorwaarden verbonden. Zo mag de eigenaar hooguit 1 hectare ‘ter bescherming van zijn persoonlijke levenssfeer’ afsluiten. Deze regel moet garanderen dat Nederlanders kunnen genieten van mede door hen betaald natuurschoon. Verder moet het gebied minimaal 358 dagen per jaar geopend zijn voor publiek.

Onwettige uitzondering
Koning Willem Alexander, nu eigenaar van kroondomein Het Loo, houdt zich niet aan deze regels. Sterker nog, de subsidiebeschikking uit 2016, in handen van Zembla, stelt hem vrij van eerdergenoemde eisen. Daarom is drie maanden per jaar driekwart van het gebied, zo’n 7200 hectare, niet toegankelijk voor publiek. Martin Jan van Mourik is expert op het gebied van notarieel recht. Hij noemt de uitzonderingspositie van de koning ‘juridische belazerij’.

Onvolledig geïnformeerd
Zembla is benieuwd naar de motivatie van de koning en tracht de subsidieaanvraag boven tafel te krijgen, maar wordt van het kastje naar de muur gestuurd. In 2018 werden Kamervragen gesteld over de afspraken met de koning, maar die heeft premier Rutte nooit beantwoord. Hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans stelt dat die afspraken echt duidelijk moeten worden en dat de Kamer nu eigenlijk onvolledig geïnformeerd is.

Jachtpartijen
Zembla laat zien dat de koninklijke jachtpartijen de meest voor de hand liggende reden voor sluiting van het gebied zijn. En dan gaat het niet om veiligheidsredenen, want overal ter wereld vindt jacht plaats terwijl het gebied gewoon toegankelijk is. Wel is het zo dat de Oranjes gasten uitnodigen voor de jacht. Voermans stelt dat het ongestuurd kunnen jagen het doel is van de sluiting. Niko Koffeman is Eerste Kamerlid voor de Partij voor de Dieren en woont pal naast het domein: ‘Er is geen reden om het te sluiten, anders dan ”we willen de koninklijke familie de gelegenheid geven om te jagen met hun jachtgasten”.’

Rechtszaak
De Faunabescherming gaat de subsidie aanvechten. Advocaat Pieter Nicolaï: ‘Ik ga de subsidie aanvechten, want het kan natuurlijk niet zo zijn dat iedere andere eigenaar van een groot bos het moet openstellen, maar dat er een ongelijke behandeling is, een bevoordeling is, van één iemand.’ De experts noemen de zaak zeer kansrijk.