Vapen: hoe creëert de tabaksindustrie een nieuwe rookgeneratie?

Vapen is de snoepwinkel van de tabaksindustrie, geloven critici. Maar onschuldig is het zeker niet. 

Jongeren kennen tegenwoordig allemaal wel iemand die vapet, blijkt uit rondvraag op het Grafisch Lyceum in Rotterdam. En anders hebben ze het zelf al eens gedaan. ‘Bij mij werd een vape de eerste keer op school onder groepsdruk in mijn mond geduwd en toen vond ik het best wel lekker door de zoete fruitsmaak’, aldus een 12-jarige leerling van het Grafisch Lyceum in Zembla. 

Door de zoete fruitsmaken realiseren kinderen zich niet dat het ongezond is. Zo ook bij de leerling van het Grafisch Lyceum: ‘Ik vertelde mijn ouders aan de eettafel dat ik vape, waarop zij aan mij vertelden dat het een klap op mijn longen kan geven. En dat heb ik gemerkt tijdens het voetballen, want ik kon geen sprintjes meer trekken. Toen dacht ik: ik moet stoppen met vapen.’

Juul Labs
Het roken van een elektronische sigaret - ook wel vapen genoemd - is heel populair onder jongeren en al vijftien jaar lang een alternatief voor roken. Het is op de markt gebracht als gezonder alternatief voor het roken. Of het gezonder is, is nog onduidelijk. Maar opvallend is dat het aantal rokers jarenlang afnam, maar sinds 2020 weer licht begint te stijgen. Geen wonder, volgens Becky Freeman, onderzoeker naar hoe tabaksbedrijven de volksgezondheid proberen te beïnvloeden, dat veel jongeren vapen. ‘Het is ontworpen voor jongeren, want zij zijn de doelgroep en het is voor hen makkelijk verkrijgbaar.’

De startup Juul Labs heeft het vapen populair gemaakt. Het doel van Juul was om de tabaksindustrie te ontwrichten en dus lanceert het in 2015 zijn eerste e-sigaret met drie keer zoveel nicotine als andere e-sigaretten. ‘Vroeger zei ik dat er over vijftig jaar niemand meer sigaretten rookt, maar ik denk nu dat dat veel eerder gaat gebeuren, door de vooruitgang die wij hebben geboekt met Juul Labs’, aldus Adam Bowen, medeoprichter van Juul Labs. Het doel van Juul veranderde gauw, omdat de organisatie in hun eerste reclamecampagne jongeren liet zien die trekjes namen van hun stijlvol gedesignde elektronische sigaret. Volgens Bowen ging het meer om de marketinggedachte achter het product: ‘Voor mij was het gewoon een fraai industrieel ontwerp, en dus hebben we het erover gehad hoe je zoiets zou moeten presenteren.’

Fabrikant Juul ontkent dat ze de vapes voor jongeren op de markt hebben gebracht. Lachwekkend vindt Freeman, omdat het doel van Juul was om de tabaksindustrie te ontwrichten. Blijkbaar is dit niet gelukt, want een van de grootste tabaksgiganten bezit op dit moment een derde van de aandelen van Juul. ‘Het feit dat de tabaksindustrie zo’n groot aandeel in Juul kocht was eigenlijk enorm cynisch. Juul stelde zich in hun eerdere marketingcampagnes op als grote tegenstander van de tabaksindustrie, maar nu werken ze ermee samen. Ze geven niet om jongeren en ook niet om hun gezondheid. Ze zijn gewoon heel slim met productontwerp en marketing.’

Tabaksindustrie
Volgens Freeman was er geen houden meer aan: ‘Iedereen begon massaal te vapen. Voornamelijk jongeren tussen de 18 en 24 jaar. Het kan niet anders dat Juul een gat in de markt zag en toesloeg.’ De vapetrend is inmiddels van Amerika overgewaaid naar Nederland. In 2017 vapete in Nederland 27,5 procent van de scholieren tussen de 12 en 16 jaar oud en 44 procent van de scholieren tussen de 16 en 18 jaar oud. In Nederland is de 'dodo vape' één van de bekendste vapes. Deze compacte wegwerp-pen kost nog geen zeven euro en is daarmee goedkoper dan een pakje sigaretten.

Verschillende smaken
Het merendeel van de kinderen van twaalf jaar en ouder op het Grafisch Lyceum in Rotterdam heeft dus weleens gevapet, omdat het aantrekkelijk voor hen wordt gemaakt door het aanbod van verschillende smaken. De meest bekende smaken zijn: mandarijn, mango, ijs, marshmallow, meloen en blauwe bessen.

Toch vinden sommige kinderen het ook storend, omdat het overal in de school wordt gedaan. Zelfs in het toilet. ‘Ik ga tegenwoordig niet meer naar het toilet, omdat daar veel wordt gerookt en gevapet. Ik wil geen rook binnenkrijgen, dus ik wacht liever met naar het toilet gaan tot ik thuis ben’, aldus een leerling van het Grafisch Lyceum.

Vervangrokers
Elektronische sigaretten zijn in Nederland niet verboden. Er verschijnen meer winkels die vapes verkopen, omdat het populairder wordt. ‘De vapes mogen alleen verkocht worden aan klanten boven de 18 jaar, maar er wordt bijna nooit naar de leeftijd gevraagd waardoor het voor kinderen makkelijk is om het te kopen’, vindt Wanda de Kanter, die veertig jaar lang longarts was in het Antoni van Leeuwenhoek-ziekenhuis in Amsterdam. ‘Op een jonge leeftijd stopt niemand met roken, waardoor je juist een nieuwe verslaving creëert.’ Kanter weet dat de tabaksindustrie kinderen ziet als vervangrokers. ‘Heel veel ouderen gaan dood aan het roken en daarom moeten zij vervangen worden. We hebben een geheim document ontdekt en daarin staat dat de enige manier om de tabaksindustrie door te kunnen laten gaan is om te zorgen dat kinderen verslaafd raken.’

Social media
Veel mensen op sociale media maken video’s over vapen met een link naar een website, waardoor het voor jongeren makkelijk is om het te bestellen. Op TikTok begint de trend langzaamaan op te waaien en kinderen zien de e-sigaret vaker als een accessoire. ‘Je kan vapes gewoon heel makkelijk laten bezorgen. Op de site kun je zelfs kiezen hoeveel milligram nicotine je in je vape wil hebben. De meeste kinderen stoppen het net als hun telefoon in hun tas en vinden dat heel normaal’, aldus een 12-jarige leerling van het Grafisch Lyceum.

Langetermijnrisico’s
Er is heel weinig bekend over het langetermijnrisico en er is nog niet vastgesteld hoe veilig de e-sigaretten zijn. Volgens een rapport van epidemioloog Emily Banks zorgt het inhaleren van de rook van vapes voor verslaving en vergiftiging, en kan het leiden tot longbeschadiging. Het is alleen niet bekend of het op lange termijn net zo schadelijk is als roken, omdat hier te weinig onderzoek naar is gedaan. ‘Bij een sigaret is een van de drie kinderen die het probeert een dagelijkse roker. Wat je nu ziet is dat de nicotinezouten van een vape waarschijnlijk nog verslavender zijn. Je bent als kind dus al verslaafd aan een elektronische sigaret en dan proef je een echte sigaret en denk je: oh, die is nog lekkerder. Je wordt als het ware net als een kinderlokker erin getrokken. Omdat de overheid er nog niet veel aan doet kunnen we kinderen er alleen voor waarschuwen’, aldus De Kanter.