Waarom zijn we bang voor insecten? En is dat terecht?

In Steken en Prikken laten presentatoren Jurre Geluk en Emma Wortelboer zich onder leiding van bioloog Roy en dokter Addy steken, prikken en bijten door lokale dieren en planten. Veel mensen zijn bang voor de stekers en prikkers, maar is dat wel terecht? Programmabioloog Roy Veldhuizen geeft uitleg.

‘Met behulp van de pijnometer bepalen we hoe pijnlijk de steek of prik is’, legt Roy uit. ‘Het cijfer 1 is een kusje, 10 is je arm eraf.’ Wij hebben de geteste dieren gerankt van meest pijnlijk naar minst pijnlijk, met natuurlijk als belangrijkste vraag: is de angst groter dan het gevaar?

Het is de hoornaar die de pijnlijkste steek veroorzaakt, zo concludeert Veldhuizen na de eerste twee seizoenen. En dat liet de gedupeerde van de aflevering, Emma, maar al te goed merken. Ze begon last te krijgen van rillingen en schreeuwde het uit. ‘Anders dan wespen komen hoornaars níet op zoetigheid af’, begint Veldhuizen. Daarom zullen de grote vliegers niet vaak bij mensen in de buurt komen. ‘Maar omdat ze erg gevoelig zijn voor hun eigen territorium, zullen ze snel toeslaan wanneer iemand in de buurt van hun nest komt.’

De bioloog spreekt uit ervaring: ‘Toen ik de hoornaar voor de uitzending ging vangen, tikte mijn vlindernet per ongeluk tegen het nest aan’, vertelt Veldhuizen ietwat getraumatiseerd. ‘Toen werd ikzelf ook gestoken. Dat deed heel veel pijn.’ Hij sloeg op de vlucht. En dus, zo concludeert hij, kunnen we hier wel degelijk stellen dat de angst terecht is. ‘Het doet namelijk heel veel pijn.’

Geen dier, maar een plant. ‘Net als de brandnetel heeft de berenklauw haartjes met gif’, legt Veldhuizen uit. Zodra de huid hiermee in aanraking komt, raakt het overgevoelig voor zonlicht. ‘Dit zorgt ervoor dat het een nare brandwond oplevert.’ Jurre was hier de dupe van en liep een week met een arm in het verband. ‘Gelukkig is het makkelijk aan te pakken.’ Het gif kan met water worden verwijderd, dan is er geen probleem. Omdat het zo makkelijk aan te pakken is, hoef je niet bang te zijn voor de berenklauw. Maar zorg dat je de plek direct even spoelt met water!

‘De hommel lijkt erg op de bij’ - in het programma hebben ze de bij achterwege gelaten omdat het dier sterft na het steken. ‘De hommel steekt wanneer hij bedreigd wordt. Zo’n steek is te vergelijken met die van de wesp.’ Volgens de bioloog is de hommel daarmee heel tactisch. ‘Wanneer de hommel steekt, voelt dat écht alarmerend.’ Maar geen zorgen; een steek van een hommel komt niet vaak voor. ‘Ze zijn heel rustig en mensen vinden ze schattig dus rennen er niet snel voor weg.’

‘We vinden het geluid van de mug ontzettend irritant’, legt Veldhuizen uit. Voor het jeuken geldt hetzelfde; het is irritant, maar veel pijn doet het niet. Maar wat kan je tegen de vervelende zoemer doen? ‘Een schoon lichaam vinden muggen niet lekker. Voordat je gaat slapen is het dus een goed idee om te gaan douchen.’ Ook hebben partners een voordelige situatie. ‘Meestal steken muggen één iemand, dus als je naast iemand ligt zijn de kansen verdeeld.’

‘Hier is de angst écht groter dan het gevaar’, stelt Veldhuizen. ‘Ze doen niet veel kwaad, maar het is een heel naar gevoel wanneer ze met z'n allen je been gaan beklimmen.’ In de aflevering is te zien hoe de mieren langzaamaan krioelen over Jurres arm. ‘Daar schrik je van, maar pijnlijk is het niet.’

‘Het idee dat een dier je bloed drinkt, is heel naar.’ De gluipers komen voor in natte gebieden, zoals beekjes of moeraslandschappen. De angst zit in het idee van het zuigen van bloed, maar gevaarlijk is de beet niet. Sterker nog: ‘Bloedzuigers kunnen zelfs nuttig zijn’, vertelt Veldhuizen. ‘In de Tweede Wereldoorlog werden de dieren ingezet bij amputaties.’

Voor veel mensen zijn deze achtpotigen, hoewel ze technisch niet behoren tot de insecten, hét engste insect ter wereld. Niet om wat ze doen, maar om hoe ze eruitzien. ‘Waarschijnlijk stamt deze angst nog uit de oertijd’, legt Veldhuizen uit. ‘De oermens moest aanleren dat spinnen gevaarlijk zijn’ omdat in bepaalde delen van de wereld spinnen leven die je niet tegen wil komen. Maar gelukkig zijn die niet te vinden in Nederland. ‘Net als bij slangen is die angst in ons brein geprogrammeerd.’

Nederlands meeste gehate insect, zo blijkt uit onderzoek van Vroege Vogels. ‘Maar die gaan we niet testen’, legt Veldhuizen uit. ‘Er zijn gevaarlijke ziektes die je van de teek kan krijgen, zoals een hersenvliesontsteking of lyme.’ Addy, de aanwezige dokter in het programma, wil dat niet riskeren. ‘Je kunt van tevoren niet weten of de teek een ziekte met zich meedraagt. In laboratoria zijn wetenschappers bezig met het kweken van ‘schone’ teken, dus wie weet kunnen we de beet in de toekomst alsnog testen.’