Wat betekent vrouw-zijn anno nu?

Sisterhood, de documentaire van Sophie Dros (31), gaat over het hoe het is om anno nu een jonge vrouw te zijn. Een rondetafelgesprek met naast Dros, Yassmina Amghar, Mylou Frencken en Joke Bruijs.

Het was Oprah Winfrey die ooit zei: ‘Turn your wounds into wisdom.’En als de vier vrouwen die Sophie Dros spreekt voor haar nieuwe documentaire Sisterhood iets doen, dan is het dat wel. Want ongeschonden zijn de vier dertigers zeker niet. Ze hebben stuk voor stuk een moeilijke jeugd gehad, waarin scheidingen voorkwamen, huiselijk geweld, waarin ze zich anders en eenzaam voelden. Het is niet niks wat er ter tafel komt. Tegelijkertijd zit er een ongekende kracht in de vier en kan het niet anders dan wanneer je op je dertigste al zo helder ziet, Winfreys oproep niet voor dovemans oren is. Maar hoe kijk je tegen de door Dros opgeworpen onderwerpen, als de verhouding tot andere vrouwen, je eigen lichaam en mannen aan, als er al een veel groter deel van je leven voorbij is. Als je in de vijftig bent of zeventig, of juist nog wat jonger bent? We vroegen het naast Dros aan programmamaker in opleiding Yassmina Amghar (23), cabaretier Mylou Frencken (55) en zangeres en actrice Joke Bruijs (70).

In Sisterhood vraagt Dros hoe de relatie van de vrouwen is met andere vrouwen. Niet zo goed, blijkt. We misgunnen onze soortgenoten meer dan ons lief is. Is dat herkenbaar?
Dros: ‘Ik herken het, tot ik op een dag besloot dat wanneer ik misgunning voelde, ik daar stop tegen zou zeggen en in plaats daarvan waardering uit ging spreken. Sindsdien voel ik me veel meer verbonden met andere vrouwen.’ Frencken: ‘Op professioneel vlak heb ik het moeten leren. Zeker als iemand succesvoller was, of als iemand heel uitgesproken was, de Adelheid Roossens of Leonie Janssens – die trouwens nu een heel goede vriendin is. Toen ik jonger was, vond ik dat soort vrouwen lastig. Vond ik de manier waarop ze de ruimte konden pakken bedenkelijk. Dat was denk ik iets dat ik van huis uit had meegekregen, het “doe maar gewoon” en als een vrouw niet gewoon deed, dan werd ze gezien als haaibaai.

Later leerde ik er juist van, hoe belangrijk het is om voor jezelf op te komen en andere vrouwen te gunnen. Bij vriendinnen heb ik het nooit gehad overigens. Omdat ik hun gevecht ken.’

Bruijs: ‘Ik denk dat ik de mentaliteit heb van een vent. Ik ben ook opgegroeid met drie broers. Niet zeuren, gewoon doen. Onlangs had ik een fotoshoot van LINDA. met zes andere vrouwen. Het duurde en duurde, de een vond de jurk niet goed, de ander de blouse niet. Het is maar een fotoshoot dacht ik. Er zijn wel leuke wijven hoor, ik heb ook een paar goede vriendinnen, maar ik ben meer een mannenvrouw. Mannen hebben wat minder competitie. Die zijn wie ze zijn.’ Amghar: ‘We zijn thuis met vier zussen, een jonger dan ik en twee ouderen en zoals wij met elkaar omgaan, zo zouden we als vrouwen met elkaar om moeten gaan. We delen alles: de ongemakken en de positieve dingen, en we motiveren elkaar. Dat is sisterhood voor mij. En ik probeer het ook buitenshuis. Aan mijn generatie merk ik juist dat we elkaar ophemelen en steunen. Dat is aan het eind van de middelbare school gekomen. Voor die tijd ben je nog onzekerder en bezig met je eigen plek te veroveren.’

Het vrouwelijk lichaam is een bron van zorg in de documentaire. Van het krijgen van borsten tot de eerste menstruatie (waar geen van de vrouwen echt op voorbereid was), maar ook hoe je eruitziet is. Zijn jullie blij met je lichaam?
Frencken: ‘Als ik terugdenk aan mijn eigen menstruatie dan vond ik het ook niet zo makkelijk om erover te praten en mijn eigen moeder zei er ook weinig over. Ik herkende wel bij de vrouwen in de film dat ongesteldheid gepaard ging met schaamte. Ook borsten krijgen vond ik schaamtevol. Ik had een vroegrijp lichaam zoals dat heet en al op mijn 9de van die stomme opgezette, kleine borstjes. Ik heb me vaak onhandig gevoeld, omdat ik een heel vrouwelijk lichaam heb en heb vurig gewenst om een dun meisje te zijn. Doodzonde denk ik nu. Ik ben zoals zo veel vrouwen, een beetje mollig, maar mooi geproportioneerd.’

Amghar: ‘Van kleins af aan word je overspoeld met ideaalbeelden, dus dat zat er diep in. Toen ik opgroeide, dacht ik ook vaak: was ik maar blond en dunner.

De laatste jaren ga ik meer van mezelf houden. Daarin is mijn oudste zus echt een voorbeeld. Ze heeft me doen inzien dat het niet uitmaakt hoe je eruitziet. Mijn moeder heeft ook altijd gezegd dat ze me mooi vindt en dat mijn neus, een “familieneus” is. Ze is altijd bezig geweest om ons zelfvertrouwen te geven. Van vriendinnen hoor ik dat hun moeders bezig zijn met diëten. Als mijn moeder dat al deed, dan liet ze het in ieder geval niet zien.’

Bruijs: ‘Ik word niet meer nagefloten door bouwvakkers, maar tegenwoordig schijnen die dat sowieso niet meer te durven, dus misschien ligt het niet aan mijn leeftijd. Ik ben – ik denk ook weer door die drie broers – niet heel ijdel. Mijn man zegt soms dat ik wel wat ijdeler mag zijn. Op mijn 33ste heb ik bloot in Penthouse gestaan. Ik wilde het eigenlijk niet, maar ik was net gescheiden, zou er veel geld voor krijgen dat ik goed kon gebruiken. Gerard Cox, mijn ex zei: je hebt een goed lijf, doen. Ik heb er goede herinneringen aan.’

De vrouwen in de film hebben een haat-liefdeverhouding met sociale media. En dan vooral het feit dat je zo op je hoede moet zijn, want elk beeld kan consequenties hebben. Hoe kijken jullie daarnaar?
Bruijs: ‘Die Penthouse-foto’s in de jaren 80 zijn door duizenden mannen bekeken. Het waren prachtige foto’s en ik heb daar nooit spijt van gehad. Maar een blootfoto sturen aan een vriendje, zoals meisjes nu wel doen, zou ik denk ik nooit doen. Jezelf zo overgeven aan een man dat lijkt me overdreven.’

Dros: ‘Ik denk dat we met de komst van internet ook een stap terug hebben gedaan als vrouw omdat er een veel grotere angst voor exposure is gekomen. In mijn generatie zit er echt een voor en na. Toen ik 14 was, lagen we topless op het strand, maar toen we 17 waren, stopten we daarmee. Want er kon altijd een foto gemaakt worden die rond kon gaan.’

Amghar: ‘Sociale media hebben zeker invloed, maar er zit ook een emancipatoire kant aan. Wat bijvoorbeeld loskwam na de aflevering van BOOS, dat vrouwen zich uit durven spreken: dit is mij ook overkomen of, ja, zo’n vies grapje, daar stap ik overheen, maar eigenlijk is dat ook grensoverschrijdend. Je lacht vaak dingen weg als vrouw. En wat ik heb ontdekt, is dat sociale media letterlijk een andere kant hebben: als je op de “goede kant” zit, dan zijn er zo veel mooie mensen die niet voldoen aan het standaard schoonheidsideaal, maar wel van zichzelf houden. En daar kun je als jong, onzeker iemand veel aan ontlenen.’

De vrouwen in Sisterhood hebben allemaal wel een of meer slechtere ervaringen met mannen gehad, op seksueel gebied, maar ook in werk. Wat is jullie ervaring?
Frencken: ‘Ik had al met #Metoo te maken voordat het losbarstte. Dat we het, onder leiding van Karin Bloemen, hebben aangezwengeld toen het nog geen #Metoo heette, vind ik nog steeds heldhaftig. Ik had op de toneelschool een relatie gehad met Ruut Weissman, een van de belangrijkste docenten. Ik ging op een klote manier van die school af en ik heb mezelf jaren de schuld gegeven: ik was toch ook verliefd op hem? Ik had het toch ook gewild? Maar het bleef me bezighouden. Want waarom moest ik onze relatie geheimhouden. En als ik dan hoorde dat er ook andere studenten waren die een relatie met hem hadden, dan was er altijd die stem die zei: het klopt niet. Het punt was natuurlijk: diezelfde man moest ons beoordelen. In 2015 kwam Karin met de vraag of ik erover wilde vertellen. Ja zei ik. Toen dat Volkskrant-artikel uitkwam, bleken Erna Sassen en ik de enigen die onze naam erbij hadden laten zetten. We kregen zoveel over ons heen. Waarom we het hadden gedaan en hoe we hem zo door het slijk konden halen! Weer ging ik twijfelen tot het kwartje echt viel: want het kan wel wezen allemaal, ik was verliefd en hij ook, maar wacht even: hij heeft zijn macht misbruikt en dat is kut en daar moet zo iemand op aan gesproken worden. Het heeft het me jaren van mijn carrière gekost, omdat ik kleiner van de school afkwam dan dat ik erop ging. Het drukte op me en het heeft een grote omweg gekost om te komen waar ik nu ben. Het is heel goed dat er een tegengeluid komt. Hoe gewoon het was. Waar macht in het spel is, zijn relaties zelden zuiver.’

Is het eigenlijk fijn om vrouw te zijn?
Dros: ‘Toen ik zwanger was, was ik opgelucht dat ik een zoon kreeg. Minder kopzorgen, leek me. Maar ik voel ook heel sterk een motivatie dat dingen anders moeten. Als vrouw heb je meer beperkingen, maar toch zou ik nooit een man willen zijn.’

En dat blijkt unaniem.