Sinan Can over de Wapenroute: 'de scheidslijn tussen legaal en illegaal is zo flinterdun'

In het spoor van drie moorden in de recente Nederlandse geschiedenis duikt Sinan Can in de wereld van wapenhandel. Die blijkt schimmiger en smeriger dan hij zich had voorgesteld.

Een keer was Sinan Can blij dat hij een wapen in zijn buurt had. Afghanistan, 2016. Samen met documentairemaker Thomas Blom was hij onderweg toen bleek dat ze in een hinderlaag waren gelopen. Can keek naar de kalasjnikov die voor hem lag, toen naar Blom en weer naar de kalasjnikov. Als het moet, dan moet het, besloten ze allebei in een split-second. Het hoefde niet, godzijdank.

Nu zou hij willen weten: hoe kwam die kalasjnikov daar? Wat voor route had dat geweer al afgelegd? In zijn nieuwe serie De wapenroute duikt Can samen met regisseur Daniëlle van Lieshout in de wereld van wapenhandel en hij schrok: het bleek nog veel schimmiger dan hij dacht.

Eerst maar eens de cijfers, hij dreunt ze zo op. Wereldwijd zijn er ongeveer 900 miljoen wapens en twaalf miljard kogels. Kortom, bijna elk mens kan bijna twee keer neergeschoten worden en een op de zeven mensen kan met een wapen rondlopen. En verder: een wapen wordt gemiddeld binnen acht jaar na productie gebruikt, om iemand te vermoorden, te verwonden of te bedreigen. Can: ‘En het erge is ook nog: wapens zijn ontzettend duurzaam. Ze gaan zo zestig, zeventig jaar mee. Bij de moordaanslag op Peter R. de Vries werd – behalve het omgebouwde gasalarmpistool waarmee hij werd doodgeschoten – nog een ander wapen gebruikt dat haperde. Dat kwam uit 1979. Wat voor route heeft dat wapen dan afgelegd, denk ik meteen.’

Want zo is Can te werk gegaan voor De wapenroute: drie moorden, drie wapens, drie routes. De moorden die hij daarvoor koos, zijn de moorden die in de recente geschiedenis de meeste impact op Nederland hebben gehad. ‘Ja,’ zegt Can, ‘ik had ook de moord van de gebroeders De Witt kunnen nemen, of die van Willem van Oranje, of Els Borst, of Derk Wiersum, maar het werden deze. Pim Fortuyn, Theo van Gogh en Peter R. de Vries. Drie moorden met hele verschillende motieven – een milieuactivistische extremist, een geradicaliseerde moslim en een criminele aanslag – maar voor alledrie geldt dat de shock daarvan in onze samenleving nog steeds voelbaar is. Zo on-Nederlands, zeiden we er eerst nog over, maar dat kun je inmiddels eigenlijk niet meer beweren.’

Goed, die drie moorden dus, met drie wapens die alledrie ergens gemaakt moesten zijn, vervolgens verscheept en verhandeld, tot aan het moment dat de moordenaars ze in hun handen kregen. Die route volgen, dat gaf Can houvast om een verhaal te vertellen over hoe die wapenwereld nu eigenlijk in elkaar steekt met de wapens als personages. ‘Het moeilijke daaraan is dat wapens altijd in de legaliteit beginnen,’ zegt Can. ‘Ze worden legaal in een fabriek gemaakt. Maar de scheidslijn tussen legaal en illegaal is zo flinterdun: uiteindelijk komen wapens heel gemakkelijk in de verkeerde handen, en eenmaal in de onderwereld raak je het spoor al snel kwijt.’

De meest schimmige constructies kwam Can tegen, waarbij wapens via de Britse Maagdeneilanden, Panama en Nigeria over de hele wereld verscheept zouden zijn, maar ondertussen al die tijd in een container in de Rotterdamse haven bleven liggen. Het papieren spoor, dat was iets heel anders dan de daadwerkelijke route. Zulke dwaalsporen, daar was niet tegenop te zoeken.

Can: ‘We hadden als team voor deze serie ook niet de arrogantie om te denken dat we het grondige politieonderzoek naar deze wereld even beter zouden doen. Het is een ongekende puzzel, hoe die routes lopen, maar door er op uit te zoomen en te kijken wat we wél weten, kunnen we wel een verhaal vertellen. Het meest ingewikkelde verhaal wat ik tot nu toe heb gemaakt, kan ik wel zeggen. Vol ontbrekende puzzelstukjes. Een voorbeeld: ik heb nog nooit zoveel mensen gesproken die wel wilden vertellen hoe het zat, maar níét op camera. Zeker vier mensen heb ik anoniem moeten interviewen. Dat zegt wel iets over hoe groot de belangen zijn en hoe link, wapenhandel is absoluut de meest dodelijk business die er is.’

En big business , dat is het ook. Een groeimarkt, concludeerde Can, en ook nog eens eentje waarbij het gemak de mens steeds meer dient. ‘Als je vroeger een wapen wilde hebben, dan moest je daar heel veel moeite voor doen. Dan moest je ergens naar een louche cafeetje, rondvragen, praatjes maken, inschatten of iemand te vertrouwen was. Allemaal heel spannend. Maar nu kom je via het darkweb zó terecht in Telegram-groepen waar ze wapens aanbieden. Omgebouwde alarmpistolen bijvoorbeeld, die zijn echt een trend. Maar ook 3D-geprinte wapens. Voor een paar honderd euro heb je daar een model van gedownload, printen en de onderdelen in elkaar zetten: het vergt wat handigheid maar het is te doen.’

Het fascineert Can, absoluut. Hoe in het Rijksmuseum het Spaanse pistool waarmee Fortuyn werd doodgeschoten even voor hem uit de kluis wordt gehaald. Hoe kwam Volkert van der G. eraan, wil hij dan meteen weten. Hij sprak met de eigenaar van de fabriek waar de Zoraki 917 werd gemaakt waar Peter R. de Vries mee is vermoord. En de HS95 – een Kroatisch pistool – bleek onderdeel te zijn van een grote verdwenen partij waarvan het spoor naar Panama leidt. Maar hoe kwam het bij Mohammed B. terecht? En wie leverde het aan hem?

Mateloos interessant natuurlijk, maar als Can íéts over wapens mag zeggen, dan is het wel dat hij er niets mee heeft. Of sterker nog, hij zou het een aversie willen noemen, een grote afkeer. ‘In al die conflictgebieden waar ik kwam heb ik veel te goed gezien wat een onmetelijke hoeveelheid leed en verdriet ervan komt. Ik kan inmiddels wel zeggen dat ik overtuigd pacifist ben. In een rechtvaardige oorlog geloof ik niet meer, in geweld ook niet. Dus als ik hoor over legale wapenfabrieken, denk ik alleen maar: voelen ze geen verantwoordelijkheid voor wat die wapens vervolgens aanrichten? Nette bedrijven zijn het zogenaamd, die onderdelen voor raketten produceren, of parachutes om clusterbommen aan te hangen. Het is een handel die zich voedt met haat en geweld. En die wereld is nog schimmiger en smeriger dan ik ooit had kunnen denken.’  

Dit artikel verscheen eerder in de VARAgids. Als eerste lezen? Word abonnee of vraag een gratis proefnummer aan.