Wat als je na het verlies van een dierbare vol vragen achterblijft?

Vanuit haar studentenkamer in Leiden liet Dianne Tonies de wereld zes jaar lang geloven dat ze geneeskunde studeerde. Op 16 januari 2020, de dag dat familie en vrienden dachten dat ze haar diploma zou ontvangen, beroofde Dianne zich op 26-jarige leeftijd van het leven.

Leon Veenendaal maakte er de documentaire Schijnstudent over. Diannes verhaal greep ook hem aan: ‘Ik heb een van de meest intense draaidagen van mijn leven meegemaakt.’

Hoe is het idee om deze documentaire te maken ontstaan?
‘Ik hoorde van het verhaal over Dianne toen haar zus, Rachel, bij Jinek zat om erover te praten. Het is een verhaal waar je direct door wordt gegrepen. Je vraagt je af hoe iemand zo lang een schijnbeeld kan ophouden voor de wereld. Ik vernam dat Rachel er een boek over wilde schrijven, dus voelde me vrij genoeg om haar te benaderen voor het maken van een documentaire.’

En, hoe reageerde ze daarop?
‘Ze was enthousiast. Ik had ook meteen een goede klik met de familie, ze vonden het allemaal goed dat ik deze documentaire wilde maken. Ze zeiden: als er ook maar één iemand op andere gedachten wordt gebracht na het zien van deze documentaire, is dat al winst.’

Het verhaal wordt verteld aan de hand van zus Rachel, die met bekenden rondom Dianne praat over haar leven. Waarom heb je voor die vertelvorm gekozen?
'Ook de rest van de familie zat na de dood van Dianne met veel vragen, maar bij Rachel uitte zich dat op een andere manier; zij heeft een oerdrang om alles te weten te komen, en dat vind ik een interessante karaktereigenschap. Die rouw en onwetendheid slaan bij Rachel om in een soort zoektocht.’

Zus Rachel over Dianne

Je bent in de documentaire aanwezig bij veel intieme momenten van de familie, hoe was dat voor jou?
‘Het was in principe niet gek om erbij te zijn, maar je moet jezelf wel constant afvragen waar je mee bezig bent en waarom je bepaalde beelden draait. Je moet steeds de afweging maken of je integer genoeg bezig bent.’

Wat was voor jou het heftigste moment tijdens het maken van deze documentaire?
‘De dag dat we hebben gedraaid bij de familie, vlak nadat ze te horen hadden gekregen dat er nog iets belangrijks was gevonden op Diannes telefoon, was een van de meest intense draaidagen in mijn leven. Er werd twee jaar lang gedacht dat ze niets had achtergelaten en toen werd ineens iets in haar telefoon gevonden. Wij als makers schrokken ons ook rot.’

Hoe reageerde de familie op de documentaire?
‘Ze zijn er erg blij mee en ze vertelden mij dat het ze heeft geholpen bij het rouwproces. Dat is wel de mooiste reactie die je kunt krijgen. Ik heb mooie, lieve brieven van ze gekregen.’

Wat is de boodschap van de documentaire?
‘Voor mij gaat het erom hoe je als nabestaande met zoveel vragen omgaat met het overlijden van een dierbare. Ik hoop dat mensen die iets soortgelijks hebben meegemaakt zich kunnen herkennen in dit verhaal en weten dat ze niet alleen staan. Verder hoop ik dat mensen na het zien van deze documentaire bepaald gedrag gaan herkennen. En als je twijfelt of iemand misschien niet studeert: ga er dan maar eens een ongemakkelijk gesprek over aan. Je wil de dood van Dianne minder zinloos maken.’

Zit er ook een kleine aanklacht tegen de prestatiemaatschappij in de documentaire?
'Ja, dat zit er ergens natuurlijk wel in. Ik ben iemand die liever een persoonlijk verhaal vertelt en aan de hand daarvan een breder plaatje schetst, maar het zit er zeker in vervlochten.’

Was jij vooraf bekend met de term schijnstudent?
‘Ik heb zelf ook gestudeerd dus ik ken de nodige verhalen. Nu ik de film heb gemaakt, hoor ik steeds meer geluiden van mensen met soortgelijke verhalen. Ik dacht eerst dat Dianne een extreem incident was, maar het komt dus vaker voor.’

Is het moeilijk om een schijnstudent te zijn, denk je?
‘Ik heb er vaak met vrienden over gesproken. Zij zeggen: dat moet je toch wel doorhebben. Maar ik ben van mening dat het best wel makkelijk is om te doen alsof je studeert, vooral als je uit huis bent. In de tijd dat ik thuis woonde en studeerde zei ik ook vaak tegen mijn moeder dat ik geen zin had om over school te praten.

En als ik nadenk over hoe goed ik mijn zus kende in de tijd dat ze studeerde, dan kun je je ook het nodige afvragen. Iedereen deed een beetje zijn eigen ding. Maar dat neemt natuurlijk niet weg dat het verschrikkelijk zwaar is om een schijnstudent te zijn. Je bent continu bezig met het ophouden van een schijnwereld.’

Denk je dat het zijn van een schijnstudent, plus deze extreme afloop, te voorkomen is?
‘Ik denk het niet. Er zullen altijd studenten zijn die onder druk van zichzelf, de maatschappij of hun omgeving op deze manier een toevlucht zoeken. Het is ook gewoon moeilijk, ook bij Dianne. Als haar moeder vraagt hoe het gaat en Dianne zegt dat ze coschappen doet, dan ga je niet controleren of ze dat ook echt doet. Collegezalen op universiteiten zitten ook hartstikke vol. Niemand gaat checken of iedereen er is. Iedereen zit daar voor zijn eigen ding. Maar nogmaals: hopelijk wordt het zijn van een schijnstudent door deze documentaire in elk geval ietsje meer bespreekbaar.’