Sander Heijne over: ‘Ik wil achterhalen waarom grote vervuilers na lang aarzelen toch kiezen voor verandering’

In de zesdelige podcastserie De Ommezwaai hoopt historicus en onderzoeksjournalist Sander Heijne lessen te leren over hoe grote vervuilers de energietransitie kunnen versnellen.

Sander Heijne gaat in de podcastserie De Ommezwaai in gesprek met bestuurders, ondernemers en politici die er – na lang aarzelen – voor gekozen hebben het roer om te gooien en te vergroenen. En dat is niet altijd makkelijk geweest, want daartoe besluiten ze niet zomaar: ‘Als de omwonenden, werknemers en milieubeweging niet zoveel herrie hadden gemaakt over Tata Steel, dan had de zus van de bestuurder nooit een bericht naar hem gestuurd dat het tijd is om te vergroenen’, aldus Heijne.

De Ommezwaai, was het een bewuste keuze om die naam te gebruiken?
Heijne: ‘Het is eigenlijk een werktitel, maar het onderwerp dat ik in mijn podcast behandel – namelijk: klimaatverandering – is heel zwaar en gepolariseerd. Ik wil hier graag een constructieve podcast over maken. Het onderwerp zwaar, maar de podcast is luchtig van toon. Bovendien wil ik uitstralen dat het mooi is om de ommezwaai met elkaar te maken. Voor mijn gevoel representeert het woord dat ook, omdat er een positieve lading aan hangt.’

Je onderzoekt hoe we de strijd tegen klimaatverandering kunnen versnellen. Wat is de rol van grote bedrijven daarin?
‘Ik houd me al heel lang bezig met klimaatverandering en ik weet al een poos dat het anders moet. De bestuurderslieden van bijvoorbeeld Tata Steel en ABP zijn allemaal slimme en theoretisch opgeleide mensen die begrijpen hoe wetenschappelijke kennis werkt. Maar toch komt die verandering niet van de grond. Ik wist dat het niet aan de rationaliteit zou liggen toen ik aan de podcast begon, maar dat er andere argumenten en overwegingen ten grondslag zouden liggen aan verandering. Want als ik het zou hebben over rationaliteit dan zouden we als land 50 jaar geleden al begonnen moeten zijn en waren we bij de eeuwwisseling al klaar geweest met verduurzamen. Ik hoop dat ik de vinger erachter kan krijgen bij een aantal besluiten die zijn genomen door grote vervuilers. Bijvoorbeeld: waarom zij er uiteindelijk na heel lang aarzelen alsnog voor hebben gekozen om te veranderen.’

Weet je inmiddels welke argumenten en overwegingen er ten grondslag liggen aan die verandering?
‘Ik ben erachter gekomen dat de eigen sociale omgeving van bestuurders bij deze bedrijven belangrijker is dan de rationaliteit. In de eerste aflevering ga ik in gesprek met grootvervuiler Tata Steel. Deze heeft ervoor gekozen om duurzaam te produceren, omdat de persoonlijke omgeving en de werknemers wilden vergroenen. Dit was ook het geval bij pensioenfonds ABP, want bij hen vonden de pensioendeelnemers dat het tijd was voor verandering. Hierdoor was het makkelijker voor de bestuursleden om te veranderen, want je wil niet tegen je sociale kring ingaan en zeggen dat je het niet wil doen.’

Je hebt het aan het begin van de podcast over jezelf als 9-jarig jongetje en het feit dat er nu 30 jaar later - nu je zoon 9 jaar is - nog steeds vrij weinig is gedaan aan het voorkomen van de opwarming van de aarde. Hoe komt dat?
‘Uiteindelijk is er op korte termijn meer te verdienen aan niet veranderen dan aan wel veranderen. Stel: je bent een kleine aandeelhouder met een pensioen, maar je hebt je pensioen gefinancierd met aandelen. Dan wil je gewoon elke maand geld uit zo’n bedrijf om van te kunnen leven. Dus het is heel legitiem dat mensen dat willen. Als wij op de korte termijn resultaat willen, dan blijft er minder geld over om te investeren en na te denken over de lange termijn. Dat is uiteindelijk het grote probleem van het kapitalisme, omdat een heel groot deel van de mensen in zo’n bedrijf profiteert van niet veranderen terwijl we daar als samenleving veel last van hebben. Dat houdt die verandering tegen en daar moeten we over nadenken.’

Denk je dat er door toenemende protesten en media-aandacht op korte termijn meer verandering zal plaatsvinden?
‘Ik heb wel het gevoel dat die verandering aan het versnellen is, maar de vraag is of het op tijd is. Als activisten niet voortdurend alle deelnemers plat zouden mailen, dan had er in de bestuurskamer ook geen verandering plaatsgevonden. In ons deel van de wereld helpt bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne er echt bij dat er nog veel meer urgentie is in het denken van: we moeten het op eigen kracht zien te redden en onafhankelijk worden op het gebied van energie.’

Maakt de intentie van een bedrijf uit om te vergroenen?
Ja, dat zeker. Als de omwonenden, werknemers en milieubeweging niet zoveel herrie hadden gemaakt over Tata Steel dan had de zus van de bestuurder nooit een bericht naar hem gestuurd dat het tijd is om te vergroenen en dan had het gesprek om te verduurzamen nooit plaatsgevonden in de bestuurskamer. Dus eigenlijk hebben activisten een hele grote impact op bijvoorbeeld de persoonlijke omgeving van bestuursleden en zorgen zij indirect voor verandering bij hen.’

Waarom duurde het zo lang voordat de ommezwaai bij ABP werd gemaakt?
‘Daar kwam ik niet helemaal uit met ABP. Voor het bestuurslid was het denk ik zo dat er heel lang veel desinformatie is verspreid over klimaatverandering. Dat is er nu echt wel uit, want er is bijna niemand meer die zegt dat het klimaat niet verandert en daarmee is het debat feitelijker geworden.’

Wat hebben jouw gesprekken bij ABP en Tata Steel duidelijk gemaakt?
‘Ik denk dat zichtbaar aan het worden is – ook in de rest van de serie – dat het sociale aspect echt heel belangrijk is. Bijvoorbeeld het berichtje van de zus van de bestuurder in de aflevering van Tata Steel en een inkijk in hoe het in zo’n boardroom gaat en dat hij denkt: oh shit. Vervuiling is in mijn familie nu ook een ding. Ik vind het heel fijn om met mijn podcast de polarisatie uit het debat te halen, want het is een gepolariseerd debat. In deze aflevering heb ik onderscheid gemaakt tussen de activisten enerzijds die buiten staan en de bestuurders anderzijds die in het gebouw van ABP zitten. Dit zijn twee werelden die elkaar eigenlijk niet ontmoeten en als ze elkaar ontmoeten begrijpen ze elkaar niet. Terwijl het allebei mensen zijn die proberen iets goeds te doen voor de samenleving.’

Hoe ziet de wereld eruit als jouw toekomstige kleinkind 9 jaar oud is?
‘Ik leef een beetje tussen hoop en vrees. Hoopvol, omdat het kan en mogelijk is in mijn ogen. En bevreesd, omdat we heel langzaam zorgen voor verandering en er nog niet voldoende wil is om te veranderen.’