Roelof Bosma (Zembla): ‘Geen twijfel dat PFAS schadelijk is’

De recente uitzending van Zembla over PFAS-dumpingen in de Westerschelde heeft veel stof doen opwaaien. Hoe nu verder? We vragen het aan programmamaker Roelof Bosma.

Het vermijden van het eten van vis, schaal- en schelpdieren uit de Westerschelde is al heel lang in het nieuws. Dit komt door de ontdekking van PFAS - de verzamelnaam voor een groep chemische stoffen – dat gevaarlijk is voor het immuunsysteem. Zembla maakte een uitzending over afvalverwerker Indaver, die het afval van chemiebedrijven 3M en Chemours verwerkt. Deze bedrijven hebben jarenlang enorme hoeveelheden PFAS in de Nederlandse Westerschelde geloosd. Dit heeft een gevaar gevormd voor de omwonenden. 

Hoe ben je begonnen met het onderzoek naar PFAS?
‘Het onderzoek begon in Frankrijk. Een collega van mij was bezig met het onderzoeken van een fabriek in Lyon die veel PFAS uitstoot. We besloten samen te werken door de moedermelk van verschillende moeders die wonen in de omgeving van de fabriek Chemours in Dordrecht te laten testen. Dit onderzoek hebben we laten doen door de Vrije Universiteit van Amsterdam, nadat de Franse collega’s een soortgelijk onderzoek rondom een fabriek in Lyon hadden gedaan. Zodoende kwamen we erachter dat PFAS niet alleen bij de omwonenden van Chemours in de moedermelk zit, maar ook in de lucht en in het kraanwater.’

Hoe ben je in contact gekomen met de omwonenden?
‘Ik ben heel lang als researcher op pad gegaan in Zeeland en in de haven van Antwerpen, zonder cameraploeg. Dit maakte het wat makkelijker om de omgeving te verkennen en in contact te komen met de inwoners. Toen kwamen we erachter dat Indaver – een afvalverwerker uit België – een grote bron is en dat Nederland zich zorgen maakt. In de uitzending van Zembla zie je bijvoorbeeld dat ik in gesprek ben met biologe Wendy D'Hollander. Zij is er na veel onderzoeken achter gekomen dat ze een groot percentage aan PFAS in haar bloed heeft. Mede doordat ze leeft onder de rook van chemiebedrijf 3M, dat verantwoordelijk is voor de productieprocessen waarbij PFAS vrijkomt.’

Wat betekent deze ontdekking voor de manier waarop bedrijven denken veiligheidsvoorschriften te kunnen negeren door een stap over de grens te zetten?
‘We weten dat bedrijven kijken naar welke vergunningen verstrekt worden en hoe er gehandhaafd wordt. Volgens een milieuadvocate die wij spraken, gaat het er eigenlijk om dat Nederland de Antwerpse haven kan platleggen als het alle Antwerpse bedrijven voor de rechter zou slepen, want deze bedrijven liggen heel dicht bij de Nederlandse grens. In Vlaanderen is er namelijk in de afgelopen jaren niet gekeken naar de grensoverschrijdende effecten van deze fabrieken, terwijl dat wel verplicht is.’

Waarom is er door de overheid niet verteld dat er grote zorgen zijn?
‘De makkelijkste verklaring is dat de overheid haar relatie met België goed wil houden. De spanning tussen de Vlaamse en Nederlandse minister is groot op dit dossier en dat willen ze niet naar buiten brengen. Er is een rechtszaak overwogen tegen Vlaanderen. Dus het is nu aan de politiek om dit verder op te pakken.’

Wat heeft de uitzending van Zembla teweeggebracht bij de politiek?
‘Achter de schermen maakt de Nederlandse overheid zich heel erg druk om wat er gebeurt bij Indaver. Aan de andere kant is er het project Hedwigepolder, waarin ze bezig zijn met graafwerkzaamheden aan de zeedijk. Hier is in Nederland veel om te doen. Nederland geeft als argument dat de PFAS-vervuiling geen argument is om het water uit Vlaanderen tegen te houden. Na de uitzending van Zembla zijn er vijftig Kamervragen gesteld aan minister Harbers en het Vlaams Parlement.’

Wat gebeurt er met de gezondheid van de omwonenden als er niet op tijd extra maatregelen genomen worden?
‘Er is geen twijfel over mogelijk dat PFAS schadelijk is. Het gevaar is dat het immuunsysteem kan worden aangetast en er een schildklierproblematiek kan ontstaan. Een deskundige vertelde ons dat veel huisartsen in de omgeving van zo’n fabriek mensen met schildklierproblemen zien. Om een voorbeeld te geven zie je in de aflevering een moeder die vertelt dat haar dochter op haar vierde een koortsstuip heeft gehad en daar een mentale en motorische beperking aan over heeft gehouden. Dankzij hulp van artsen legt ze nu pas de link naar een verband tussen die koortsstuip en PFAS.’

Wat voor maatregelen gaan er genomen worden op korte termijn?
‘Achter de schermen is er een Europese strijd om PFAS te verbieden. PFAS zit in veel producten verwerkt. Denk aan: cosmetica, teflonpannen en regenjassen. De Nederlandse politiek wil het liefst meteen de bron aanpakken en kiezen voor een vervangende stof. Het helpt namelijk niet om alleen te stoppen met het lozen van PFAS, omdat het de stoffen niet afbreekt in het milieu. Als ze echt het probleem willen oplossen moeten ze stoppen met het produceren van PFAS.’

Hoe nu verder? Wat kunnen wij als burgers doen wanneer wij een vermoeden van vervuiling hebben?
‘Laten we vooropstellen dat PFAS een wereldwijd probleem is. We hebben op de website van Zembla een artikel geplaatst over PFAS, om de consument bewust te maken. Het zit bijvoorbeeld in de welbekende teflonpannen, in hittebestendige producten, maar ook in waterafstotende kleding en in waterproof make-up. Voor zulke producten is PFAS natuurlijk fantastisch, maar het heeft ook een enorme schaduwkant. De burger heeft dus een hele grote rol. Als jij als consument zulke producten niet meer bestelt, dan help je in elk geval mee om PFAS uit te bannen.’