Roelof Bosma en Marco de Lange brachten het Chemours-schandaal aan het licht: ‘De impact op de samenleving maakte de meeste indruk op mij’

In Zembla: de PFAS-doofpot reconstrueert Roelof Bosma hoe Chemours jarenlang PFAS loosde, ondanks de vele gezondheidsrisico’s die hieraan kleven. De uitzending leidde tot een strafrechtelijk onderzoek. Hoe kijkt Roelof hierop terug?

In de Verenigde Staten barst in 2015 een groot milieuschandaal los als blijkt dat chemiebedrijf DuPont, een van de grootste verspreiders van de giftige stof PFAS, decennialang zweeg over de gevolgen voor mens en milieu. Een kopie van deze Amerikaanse fabriek staat al tientallen jaren in Dordrecht. Zembla dook in rechtbankstukken en vertrouwelijke documenten van dit bedrijf, dat nu Chemours heet, en constateert dat ook zij jarenlang PFAS lozen, terwijl ze al sinds de jaren 60 weten dat die PFAS schade en gezondheidsrisico’s voor mens en milieu veroorzaken.

Met onze acties en programma's zetten we zaken in beweging. Lees hier wat we dit jaar teweeg hebben gebracht.

‘Ik was op bezoek bij Ted van der Vlies, de man die het hoogste percentage PFAS in zijn bloed had. Onaangekondigd ging ik bij hem en zijn vrouw langs. Terwijl ik tijdens een voorgesprek bij hen in de tuin zat, merkte ik dat ondanks de hoge percentages PFAS die zij in hun bloed hadden ze eigenlijk heel weinig wisten van de ziektes die ze ervan konden krijgen. Ze vertelden in een bijzin dat hun beide kinderen schildklierproblemen hebben. Ik zei: “Wisten jullie niet dat dat een van de meest voorkomende afwijkingen is die veroorzaakt wordt door PFAS?” Daar hadden ze geen idee van; ze bleken zich er niet in verdiept te hebben. Ik snap het ook wel. Als je het toelaat om te denken dat het bedrijf dat in de buurt van jou gevestigd is dit alles heeft veroorzaakt, dan is je hele leven verpest. Dat kwam ik in die omgeving heel veel tegen; het loopt door hele families heen. De impact op die samenleving maakte de meeste indruk op mij.’

‘Ik ben in mijn vak wel heel erg gewend om een luisterend oor te bieden en lang met bronnen te praten. Je moet er wel voor waken dat je niet de rol van een hulpverlener op je neemt, maar omdat ik dit al zolang doe weet ik nu wel waar mijn grenzen liggen. Ik realiseer me ook dat wat wij nu hebben ontdekt, deze mensen enorm een stem heeft gegeven. Het is lastig om om te gaan met al die emoties, maar je moet het verhaal wel persoonlijk maken. Het gaat niet alleen om die fabriek en de PFAS, maar om het onrecht van de kleine burger ten opzichte van een machtige chemiereus met daarboven een falende overheid.’

‘Het onderzoek vloeide voort uit de uitzending “Het PFAS schandaal”, die in september 2022 werd uitgezonden. We kregen toen al een aantal documenten in handen waarbij we dachten van: wacht eens even, we moeten eigenlijk veel dieper in dit bedrijf en de historie gaan duiken. In maart van dit jaar begon ik samen met Marco de Lange aan dit onderzoek.’

‘Ja, we zijn vanaf dat moment bronnen gaan zoeken die documenten konden aanleveren. Twee maanden lang hebben we honderden interne bedrijfsdocumenten, rechtbankverslagen en open-source-bronnen gelezen, doorgebladerd en in de juiste tijd geplaatst. Wat het vooral erg interessant maakte waren de oude papieren en handgeschreven brieven die tussen je vingers knisperden. We hadden toen al redelijk snel door dat dit uniek was. Dat het al langere tijd in Amerika niet goed ging was al langer bekend, maar zeker toen we documenten over Dordrecht inzagen was er veel nog nieuw en dat was al helemaal interessant.’

‘Ik heb veel energie gestoken in het gebied om de fabriek heen, om verschillende mensen te spreken en een netwerk op te bouwen. Onverwacht en verwacht aanbellen, mensen in de buurt en de omgeving spreken, afspraken maken met medewerkers en ex-medewerkers, beleidsambtenaren en politici. Zo kreeg het verhaal meer structuur en kregen we een beeld van hoe het bedrijf in de samenleving staat. Het uitzoeken van de documenten, op pad gaan, navragen aan deskundigen: daar waren we maanden mee bezig en dat is nog los van het filmen.’

‘Dat weet je natuurlijk nooit helemaal van tevoren, maar ik wist welke documenten we in handen hadden, dus ik had wel ingeschat dat het groot zou worden. Met de uitzending gaven we een overzicht van de geschiedenis en twee weken na de publicatie maakten we groot nieuws over de percentages PFAS en de vervuiling in het water rondom de fabriek. Dat was een laatste zetje: dat zorgde voor een sneeuwbaleffect. Er kwam geen einde aan de publicaties en het nieuws.’

‘Het is niet onze rol als journalisten om te bepalen wat nu het vervolg is. De overheid zou er vooral voor moeten zorgen dat zij haar informatievoorziening op orde heeft en dat er toezicht en handhaving is. Je kunt bedrijven niet zomaar geloven; je moet veel dieper zoeken naar de werkelijkheid. We moeten alleen niet vergeten dat de hoofdverantwoordelijke het bedrijf zelf is: zij hebben die stof geproduceerd, zij wisten precies wat ermee aan de hand was en zij hebben dat niet gecommuniceerd.’

‘Nee, dat is het nooit. We volgen dit dossier en maken nog steeds nieuws hierover. Het is nog niet klaar.’